Logo
Print this page

Fakavalevale Langa mala’e tāpulu ‘i Popua: Palōfesa Ka’ili mo Palōfesa Māhina Featured

Palōfesa Dr. Tevita Ka’ili, Dr. Nuhisifa Williams, Palōfesa Ping-Ann Addo (Kula he Fonua) mo Palōfesa Dr. ‘Okusitino Māhina Palōfesa Dr. Tevita Ka’ili, Dr. Nuhisifa Williams, Palōfesa Ping-Ann Addo (Kula he Fonua) mo Palōfesa Dr. ‘Okusitino Māhina

1 June, 2017. Kuo fakapepaki’i lahi ‘e Palōfesa Dr. Tevita Ka’ili mo Palōfesa Dr. ‘Okusitino Māhina ‘a e ngāue ‘oku lolotonga fakahoko ki hono langa ‘o e mala’e tāpulu ‘i Popua ‘o kau atu kiai mo e ‘elia ‘oku tu’u ai ‘a e Sia Heu Lupe.

Ko Palōfesa Dr. Tevita Ka’ili ko e mataotao ia ‘i he mala’e ‘o e ‘Atolopolosia mo e Lea (Anthropology & Social Linguistic ‘i he ‘Univēsiti BYU ‘i Hawaii pea ko Palōfesa Dr. ‘Okusitino Māhina ko e mataotao he ia he mala’e ‘o e ‘Atolopolosia mo e Talatukufakaholo mo e Hisitōlia ‘o Tonga ‘a ia na’a ne faiako ‘i he ‘Univēsiti ‘o ‘Aokalani mo e ‘Univēsiti ‘o Massey ‘i Nu’usila pea ‘oku lolotonga hoko koe Palōfesa ‘i he Tonga International Academy mo e Va’a Pulusi Tohi koe Vava’u Academy for Critical Enquiry and Applied Research.

‘I hano faka’eke’eke ‘e he Letio 531 PI ‘a Nu’usila ’a Palōfesa Ka’ili, na’a ne fakamamafa’i ai ‘a e mahu’inga faka’ikonomika kapau ‘e me’angāue ‘aki ‘a e Sia Heu Lupe ki hono tohoaki mai ‘a e kau takimamata ‘i he founga totonu pea ke makatu’unga he’etau ngaahi ‘ilo kiai mo hono mahu’inga ki he’etau lea mo hotau tukufakaholo.

Na’e fakamatala foki ‘a Palōfesa Ka’ili ki he ngaahi lea ‘oku fa’o ‘i he Sia Heu Lupe ‘o hangē koe Ala ‘i Sia Ala ‘i Kolonga, Kūkūkaunaka, Motumanoa, Mounu Vaoa mo e ngaahi lea lahi mo mahu’inga ‘a ia ‘oku ma’u mei he ‘ilo ‘oku fa’o he ‘elia ko’eni ‘a ia na’e tokoni ki hono fatu hotau tukufakaholo mo anga ‘etau nofo.

‘Oku ‘ikai foki ke puli ‘a e mahu’inga faka-hisitōlia mo faka-tukufakaholo ‘a e Sia Heu Lupe ‘i Popua pea na’e tupu mai ai ‘a e tohi tangi mei he kau ako ‘iloa ‘i Tonga ni mo mamani ki he Pule’anga Tonga mo e Fale Alea ke malu’i ‘a e ‘elia ko’eni teli hono mahu’inga kae tautautefito ki he mala’e ‘o e ako.

Na’e taki mai heni ‘a Palōfesa David Burley ‘o e ‘Univēsiti ‘o Simon Fraser ‘i Kānata ‘a ia koe mataotao ‘i he mala’e ‘o e ‘Akiolosia (Archaeology), Palōfesa Ping-Ann Addo (Kula he Fonua) mataotao he 'Atolopolosia mei he 'Univēsiti 'o Massachusetts - Boston, Dr. Wendy Pond ‘o e ‘Univēsiti Massey mo e kau ako ‘iloa tokolahi mei muli mo Tonga ni ‘a ia na’a nau tui ta’e toe veiveiua koe mole ‘eni ‘e fakaloloma ki he fonua.

Kaikehe na’e malona hifo ‘a e hoha’a ko’eni ‘a e kau ako mo e kau mataotao ko’eni ‘i he mahino mai ‘e ‘ikai toe vahe ‘a e konga ko’eni ‘e he Pule’anga ki he kakai ‘o e feitu'u ko'eni ka ko’eni ‘oku mahino mai ‘oku fakahoko pe ‘a e langa mala’e tāpulu ia ‘a e Palēmia.

“Kapau ‘e faka’auha ‘a e ‘Otu Sia ‘i Popua ‘oku tatau ia mo hono faka’auha ‘a e kalatua (fonua/culture) ‘oku fa’oaki ai 'a e 'ilo moe poto na'e ma'u mei he ako faka-Tonga mo e lea ‘oku fetu’utaki ‘aki pea koe mole ‘eni ‘oku ongo pea fakaloloma ki Tonga hono faka’auha ‘a e ngaahi ‘ilo mo e poto mei ‘aneafi ‘i he ‘aho ni ‘o hoko ia ia koe fakamasiva ‘oku vivili ki he ‘apongipongi,” ko e lau ia ‘a Palōfesa Dr. ‘Okusitino Māhina 'i hano faka'eke'eke 'e he Nepituno.

‘Oku tui tatau foki ‘a Palōfesa Ka’ili mo Palōfesa Mahina ki he mahu’inga ke ‘oua ‘e alasi ‘a e ‘elia tupu’a ko’eni ‘o e fonua he ‘oku liuliunga hono mahu’inga ‘i ha fakalakalaka ‘oku taumu’a pe kiha lelei mo e manako ‘aha tokosi’i pea ‘oku fuo nounou.

"'Oku 'ikai makatu'unga 'a e ta'efiemalie ki hono mamau'i 'o e Sia Heu Lupe mo e 'elia faka-tukufakaholo mo faka-hisitōlia ko'eni 'i ha toe 'uhinga kehe ka ko e 'uhinga faka-ako, fakahisitōlia mo tukufakaholo 'a ia 'oku 'ikai fa'a laua hono mahu'inga", ko e faka'osi mai ia 'a Palōfesa Mahina.

Nepituno Media Online © 2015. All rights reserved.