Logo
Print this page

Tu‘o Ua Maumau‘i Palēmiá “Faka-ngatangata” Hono Mafai Featured

Tu‘o Ua Maumau‘i Palēmiá “Faka-ngatangata” Hono Mafai

Totofa ‘o Nuku‘alofá
Senolo Nuku‘alofa …Voliume 2. Fika 3…Ma'asi 16, 2015
Fa‘utohi ‘a Sione Ake-mei-hakau Mokofisi

NUKU ‘ALOFA, TONGA: Kuo faka-papau‘i ‘i he mītiá na‘e tu‘o ua hono maumau‘i ‘e he Palēmiá ‘a e “faka-ngatangata” ‘o hono mafai ‘i he ‘ene ‘oho noa ‘i he hopo ‘a Tu‘ilakepa vs. Kalauní. Na‘a ne ‘uluaki ui ‘a e loea ‘a e Kalauní ('Ateni Seniale Le'ole'o) ‘Āminiasi Kefu ki hono ‘ofisí ‘i Sānuali kimu‘a pea fai ‘a e hopó.

‘Uluakí, ko e maumau faka-lao fulikivanu eni ko e feinga ‘a e Va‘a Taki (Executive) ‘o e Pule‘angá ke tu‘utu‘uni ki he Va‘a Faka-laó (Judicial) ‘o fekau‘aki mo e hopo ‘a Tu‘ilakepa vs. Kalauní.

‘I he faka-mavahevahe‘i ‘o e “Tolu‘i Va‘a” ‘o e Pule‘angá ‘i he ‘etau Konisitūtoné, ‘oku faka-ngatangata honau ngaahi mafaí: Va‘a Takí; Va‘a Faka-laó; mo e Va‘a Fa‘ulaó (Legislative).

‘Oku ‘ikai mahu‘inga ‘a e faka-mavahevahe‘i ‘o e va‘a-tolú ‘i he Pule‘anga Nu‘usilá pea mo ‘Aositelēliá; kā ‘oku mahu‘inga ia ‘i he Pule‘anga Tu‘i Konisitūtone ‘a Tongá ‘o hangē ko e Konisitūtone ‘Ameliká.   

(Na‘e fale‘i ‘e he loea ‘Aositelēlia ko St. Julian, faka-fofonga ‘o e Pule‘anga Tu‘i Konisitūtone Hawai‘i, ‘a Siaosi Tupou I mo Misi Peka ‘i hono fa‘u ‘o e Konisitūtone Tongá, 1875). 

Totonu Faka-lao ‘a e Kakai, Malu‘i ‘e he Tau‘atāina ‘a e Va‘a Faka-laó

‘Oku malu‘i ‘a e totonu faka-lao ‘a e kakaí ‘i he tau‘atāina ‘a e Va‘a Faka-laó. ‘Oka maumau‘i ‘etau totonu faka-laó, ‘oku tau pōpula kitautolu ki he Va‘a Takí. Ko ‘enau feinga ia kenau pule faka-aoao ‘a ia kuo fai ‘e he ngaahi “temokalati kau‘i siainé” (Banana Republics) kuo nau liliu tikitató.
   
‘I hono faka-malohi‘i ‘e he ‘Ofisi ‘o e Palēmiá ‘a e Loea ‘a e Kalauní, ‘Āminiasi Kefu ‘i he hopo ‘a Tu‘ilakepa vs. Kalauní, ‘oku mahino mai ko e tu‘utu‘uni ta‘e totonu. Ko e ‘ohonoa ‘i he fatongia ‘o e Potungāue Laó.

 Ko e feinga ia ‘a e Palēmiá kene pule‘i faka-kātoa ‘a e Pule‘angá. ‘Ikai ngata ai, ‘e filifili-mānako ia ke faka-‘aonga‘i ‘a e laó ke faka-pale‘i ‘a ‘ene fanga poné, ka e tautea‘i ‘a e kau faka-angá.

Mahino mai ‘a e fehi‘a ‘a e Palēmiá kia ‘Eiki Tu‘ilakepá ‘one tu‘utu‘uni kia ‘Āminiasi Kefu ke feinga‘i e mo‘ua lahitaha. Ko e founga kākā mo‘oni ia ‘i he founga faka-laó. ‘Oku ‘i ai ‘a e totonu ‘a ‘Eiki Tu‘ilakepa ke ne ma‘u ha faka-maau totonu (justice) ‘o tatau mo e Tonga kotoá.

‘O kapau ‘oku tāketi‘i pehē ni ‘e he ‘Ofisi ‘o e Palēmiá ‘a ‘Eiki Tu‘ilakepá, ko e kakai Tonga kehe ‘e toko fiha ‘oku nau lolotonga tāketi‘i ‘i he lolotongá. ‘Oku totonu ketau nofo vivili pe ‘oku tau kau ‘iate kinautolu ‘oku fiema‘u ‘e he Palēmiá ke faka-‘ilo ‘o fetuku ki Tolitoli.

(Ko Sione A. Mokofisi tokotaha Fa'utohi 'i he Lea Faka Tonga mo e Lea Faka Pilitania ki he Ngaahi Kautaha Ongoongo 'i Tonga mo 'Amelika. Na'e ako pe 'i he 'Ako Ma'olunga Liahona; pea kuo ma'u mo hono faka'ilonga MBA pea koe konga ai ki he Fetu'utaki Ongoongo. 'Oku ne lolotonga fakahoko fatongia koe Talekita ki he Lea Faka Pilitania, Ongoongo & Lea 'i he Ako'anga Faka Vaha'a Pule'anga 'a Tonga [Tonga International Academy])

Nepituno Media Online © 2015. All rights reserved.