Logo
Print this page

Tali ‘a e Palēmia Malōlō Lord Tu’ivakanō ki he tukuaki’i hono fili mei tu’a kau memipa Kapineti Featured

Lord Tu’ivakanō  Sea Lolotonga ‘o e Fale Alea mo e Palēmia malōlō Lord Tu’ivakanō Sea Lolotonga ‘o e Fale Alea mo e Palēmia malōlō

15 Ma'asi, 2017. ‘Oku fakahoko atu heni ‘a e tali ‘a Lord Tu’ivakanō ‘a ia koe Sea Lolotonga ia ‘o e Fale Alea mo e Palēmia malōlō ‘o e fonua ki he tukuaki’i kuo fai ‘e he Palēmia ‘i he’ene fakataha mo e kau faiongoongo fekau’aki mo e kaveing ‘i ‘olunga.

‘Oku faka’amu foki ‘a Lord Tu’ivakanō ke fakamahino ‘a e ‘uhinga hono fili mei tu’a ‘o Dr. ‘Ana Maui Taufe’ulungaki mo William Clive Edwards ‘i he ta’u 2010 na’e fakahoko ia ‘i he founga fakalao mo faka-Konistūtone pea ‘oku ‘ikai koha me’a fo’ou ‘a e tu’u fakataha ia ‘a e Hou’eiki mo e kakai ‘o e fonua.

‘Oku hoko foki ‘a e tukuaki’i ko’eni kene toe ‘omai ‘a e ngaahi fakakaukau na’e fakatoka mei he kuohili ke fakama’opo’opo ‘aki ‘etau nofo. Mei he tufunga fonua ‘a Lo’au ki he kuonga ‘o e ‘Uluaki Fā na’e mahino ko Tonga koe fonua pe ‘e taha pea uouongataha ‘i he vā ‘o e Tu’i, Hou’eiki mo e Kakai.

Na’e ‘i ai ‘a e ngaahi tukituki tupu’a na’e fu’u mahu’inga fau pea fakatokalelei ‘i he hake mai ‘a e lotu faka-Kalisitiane pea na’e ‘ikai ke mavahevahe ‘a e Tu’i, Hou’eiki mo e kakai ha taimi. Ko e laumalie ‘eni ‘o e faa’i kavei koula pea nono’o ‘aki ‘a e fetauhi’aki mo e takitaha tu’u hono fatongia pea na’e malu ai ‘a e fonua pea tumutumu’aki ‘aki hono tuku ki langi ‘e he ‘Uluaki Fā ‘a e Fo’i Piliote ‘i Pouono.

Na’e ‘ikai koha me’a fo’ou ‘a hono fakatoka ‘o e laumalie ‘o e temokalati ‘i hono fatu ‘o e Konisitūtone ‘o Tonga pea na’e ‘osi fakasisi pe mei ai ‘a e tākanga ‘a e fohe ‘a e Tu’i, Hou’eiki mo e kakai. Na’e mahino ko e ‘uluaki fa’unga ‘o e Fale Alea ‘o Tonga koe Hou’eiki Nōpele pē na’e mēmipa pea na’e mahino mei heni ‘a e fiema’u ke fakakau mai ‘a e kakai ‘o fakahoko ai ‘a e liliu faka-politikale ‘i he funga ‘o e melino pea fakakau mai ‘a e kakai ‘o e fonua ki he Fale Alea ke nau kau ki hono tālanga’i ‘o e mafai faka-politikale ‘i he fonua.

Ko ‘ene kakato ‘a e fonua koe Tu’i, Hou’eiki mo e kakai pea na’e hā mahino foki ‘eni ‘i he liliu fakapolitikale na’e fakahoko ‘i he ta’u 2010 ‘a e kei tui ‘a e tokolahi taha ‘o e fonua ‘oku ‘ikai totonu ke fakamavahevahe ‘a e fekau’aki ‘a e Tu’i, Hou’eiki mo e kakai ‘i hono lālānga ‘a e fa’unga faka-politikale ‘o Tonga ‘a ia ‘oku tau fononga’ia he ngaahi ‘aho ni.

Na’e loto 'a e fonua fakataha mo hotau kainga Tonga ‘oku fakapaea ‘i he ngaahi fonua muli ‘a ia koe peseti ia ‘e 98% ke ‘oua ‘e alasi ‘a e mafai ‘o e Tu’i, kei tauhi pe ‘a e Hou’eiki pea ‘oua ‘e ue’i ‘a e Lao Kelekele.

Ko e fakatātā mahino ia ‘a e fekau’aki ‘oku mo’oni pea ‘oku kei nofo mafana he loto ‘o e Tonga ‘a ia ‘oku hā he moto ‘o e fonua “Ko e ‘Otua mo Tonga ko hoku Tofi’a”. ‘Oku toe ho’ata mei heni ‘a e mahu’inga’ia ‘a e kakai ‘i he fekau’aki ko’eni pea ‘oku pelepelengesi ke ue’i he ‘oku faka-‘Otua pea ‘oku malu ai ‘etau nofo.

Ko e tukuaki’i ‘oku fakahoko ‘e he Palēmia lolotonga koe feinga ke faka’uhinga mo fakakehekehe’i ‘a e fekau’aki tupu’a ko’eni ‘a e Tu’i, Hou’eiki mo e kakai pea ‘oku fiema’u foki ‘i he taimi tatau ke fai hano fakamahino he ‘oku fu’u mahu’inga fau ki Tonga mo hono kaha’u.

Ko hono fili koia ha memipa mei tu’a ki he Kapineti ‘oku fakangofua ‘e he Konisitutone ‘o Tonga pea ‘oku ‘ikai fo’ou ‘eni he na’e ‘osi fakahoko ‘eni ‘i he funga ‘o e langi mama’o ‘a e ‘Uluaki Fā ke kumi mei tu’a ha kakai falala’anga mo taukei ‘i honau takitaha mala’e ke nau fakahoko ‘a e fatongia faka-taki ki he fonua.

Na’e fakahoko ‘a e tukufakaholo faka-Konisitūtone tatau ‘i he kuonga ‘o Siaosi Tupou II, Kuini Sālote Tupou III, Taufa’āhau Tupou IV, Siaosi V pea toki fakahoko ‘a e liliu faka-politikale ‘o e 2010 ‘oku kei fakahoko pe hono kumi ‘o e kakai ako lelei, taukei, ‘ilo’i mo taau mei he fonua ke ‘alofi hotau vaka.

‘Oku fakahoko foki eni ‘e he ngaahi fonua hau mo poto ‘o mamani ‘o takimu’a ai ‘a ‘Amelika 'a ia koe ‘ulumotu’a ia ‘o e Temokalati ‘i he Kolope ‘a hono kumi mei tu’a ‘a e kakai ‘oku nau taukei mo poto faka’atamai pea nau ma’u ‘a e ngaahi ‘elemeniti faka-taki ke nau fakalele ‘a e fonua ‘oka ‘oku ‘ikai koe to’o kotoa mei he fili fakatokolahi hange koia ‘oku hoko ‘i Tonga ni.

Koe laumalie ‘eni ‘o e temokalati mo e tu’u fakataha ‘a ia ‘oku toe fakatoka pe ‘i he’etau Konisitūtone pea ‘oku tu’u ke malu’i ‘a e fa’unga pule. Na’e ngāue’aki foki ‘a e tukufakahoko tatau ‘e he fuofua Palēmia ‘o e liliu faka-politikale na’a tau fakahoko ‘i he ta’u 2010 Lord Tu’ivakanō ‘o fakafou he mafai faka-Konisitūtone ko’eni ‘o fili mai ai ‘a e tokoua mei he kakai ‘iloa mo tu’ukimu’a ‘o e fonua ki he Kapineti ‘i he laumalie ‘o e ngāue fakataha mo e langa fonua.

Na’e toe fakaloloto ‘e Lord Tuivakanō ‘a e laumalie ‘o e ngaue fakataha ‘i he’ene fili mai ‘a e tokoua mei he Paati ‘Otumotu Anga’ofa (PTOA) ‘a ia ko e Palēmia ‘o e ‘aho ni Samuela ‘Akilisi Pohiva mo ‘Isileli Pulu kena hoko koe memipa ‘o e Kapineti ‘i he ta’u 2010. Na’e faka’ohovale ‘a e toe fakafisi ‘a e Palēmia ‘o e ‘aho ni Samuela ‘Akilisi Pohiva hili nai ha ngaahi uike si’i ‘ene ‘i he Kapineti pea ko’ene fuofua fokotu’u ki he Kapineti ke fakamalōlō’i ‘a e tokoua na’e fili mei tu’a ‘i he mafai faka-Konisitūtone na’e foaki fakalao ki he Palēmia Lord Tu’ivakanō.

Na’e toe fili ‘e Lord Tu’ivakanō ‘a ‘Uliti Uata mei he PTOA ke fetongi ‘a Pohiva pea toe fili ‘i he 2012 ‘a Siosifa Tu’utafaiva mo Sione Sangster Saulala koe ongo memipa ‘o e PTOA he ‘aho koia ki he Kapineti pea koe tokolahi taha ‘o e Kapineti ‘i he taimi ‘o Lord Tu’ivakanō koe kau fakafofonga ‘o e kakai. Na’e fakahoko kotoa ‘i he laumālie ‘o e tu’u fakataha mo e kakai ‘o e fonua ‘o ‘ikai ho’ata mei ai ha fakamavahevahe.

‘Oku mahino ‘a e ngaahi tukuaki’i ‘oku fakahoko ki he ngaahi mafai kuo foaki ‘e he Konisitūtone mo e Lao ki he fa’unga pule pehe ki he fua fatongia ‘a e ngaahi Pule’anga he kuohili ka ‘oku mahino foki mei heni ‘oku ‘ikai ha makatu’unga lelei ‘o e ngaahi tukuaki’i ko’eni.

‘Oku ho’ata mai koe fakahoko ‘eni ‘i he funga ‘o e loto ‘oku ‘ikai hangamalie pea mo e kumi ‘uhinga ke tataki kiai ‘a e tokanga ‘a e kakai mo e fonua mei he ngaahi palopalema tefito ‘oku lolotonga hoko ‘i he fonua makatu’unga ‘i hono tuku tafa’aki ‘a e Konisitūtone mo Lao kae fakahoko ‘a e fakakaukau fakafo’ituitui ‘a e Taki ‘a ia ‘oku ‘oku faingata’a ke ‘ufi’ufi.

Ko e taukave ‘a e Palēmia kuo ‘osi fakahoko ‘a e aleapau ke ‘oua ‘e toe fili ha taha mei tu’a mei he kakai ‘o e fonua ‘oku tonu pe ia kiate kinautolu 'oku aleapau ka 'oku 'ikai 'uhinga ia 'oku mate ai 'a e mafai kuo foaki 'e he Konisitūtone. 'Oku mahu'inga foki heni ke fakatokanga'i 'oku te’eki ke fakalao’i ‘a e faka-paati ‘i he fonua ni. 

‘Oku malie foki he koe ngaahi fokotu’utu’u ‘a e ngaahi Pule’anga ‘o e kuohili ‘oku lele ai ‘a e Pule’anga ‘o e ‘aho ni pea ‘oku ‘ikai hano maumau ka ‘oku mahu’inga ke fakatokanga’i ‘a e mahu’inga ‘o e ngaahi makatu’unga kuo fakatoka fakalao mo faka-Konisitūtone ke hoko koe siate folau ke muimui ai ‘a e fonua ka ‘oku ‘ikai koe fakahōhōloto ki he fiema’u fakataautaha ‘a e taki ‘a ia ‘e hoko ta’etoe veiveiua koe holofa ‘anga ‘oha fonua.

Ko ‘etau ‘i he ‘aho ni koe kuohili pea ‘oku tau taa’imalie he na’e tuku ‘a e fonua ki langi ‘o tau kehe ai mei he toenga ‘o e ngaahi ‘Otu Motu ‘i he Tahi Saute mo mamani. ‘Oku mahu’inga ke tau takitaha tu’u hono fatongia ‘i he laumalie pe ‘e taha ‘o e langa fonua pea tauhi ‘a e fekau’aki tupu’a mei ono’aho ‘i he vaha’a ‘o e Tu’i, Hou’eiki mo e kakai he ‘oku kei fetafeaki mafana ‘i he toto moe ta’ata’a ‘o e Tonga.

‘Oku mahu’inga ki he Hou’eiki ke tu’u fakataha mo e kakai ‘o e fonua pea ‘oku nau fakafofonga’i ‘a e kakai ‘i he tapa kehekehe ‘o e mo’ui ‘o kau ai ‘a e Fale Alea. ‘Oku nau kei tauhi honau fatongia fakatalutalu ko e tauhi kakai he koe makafetoli’aki talu mei tuai pea koe fakafetongi ‘i he funga ‘o e fetauhi’aki. 'Oku fiema'u 'a e ngaue fakataha telia 'a Tonga mo e kaha'u.

 

Nepituno Media Online © 2015. All rights reserved.