‘Oku ‘ikai koha fakalotokovi ka koe fatongia faka-faiongoongo pea 'oku mo'oni ^Featured

‘Oku ‘ikai foki kene ‘omai ha fakamo’oni ke fakahalaki ‘aki ‘a e ongoongo ko’eni ka ko 'ene tala pe koe fakaloto kovi mo 'ene feinga ke takihala'i 'a e kakai mo fai ai pe si'onau lohiaki'i.

Na’e ma’u hangatonu ‘e he ongoongo ni ‘a e fakamatala mei he Fakafofonga Vava’u 14 fekau'aki moe tokoni 'a Vava'u 14 ki hono fakafolau atu 'a e ngaahi talamu penisini ki Vava'u. Na'e toe ma'u moe fakamatala mei he Potungaue Leipa fekau’aki mo hono fakatau ta’efakalao/'ikai ha laiseni ‘o e penisini.

Ko e tokolahi ‘o e kakai 'o e Vahenga Vava’u 16 moe kakai 'o Vava'u kuo nau fakamo'oni fekau’aki moe mahu’inga na’e fakatau’aki ‘a e penisini ko’eni ko e $4.00 ki he $5.00 ki he lita ‘o kau ai moe ngaahi ‘ata mei hono fakatau ‘o e penisini mei he ‘api ‘o e ta’okete ‘o Lavulavu ‘i Leimatu’a pehe ki he'enau lipooti hangatonu mai ki he ongoongo ni moe mitia fakasosiale.

Na'e toe lele'i atu pe 'e he ngaahi mitia 'o kau ai 'a e Nusipepa Kele'a moe ngaahi mitia fakasosiale 'a hono fehu'ia 'o e ngaue pango ni 'o kau ai 'a e ngaahi fakamatala fakamo'oni ki he tu'unga moe mahu'inga na'e fakatau'aki 'a e penisini ko'eni moe founga na'e fakahoko 'aki pehe ki hono fehu'ia 'a e tu'unga fakalao.

Na'e toe tali ki heni 'a Akosita Lavulavu 'i he feisipuka 'i he mahina pe ko Sepitema 2016 pea paaki atu 'e he ongoongo ni 'i he mahina tatau 'o fakamahino kuopau ke mamafa ange 'ena penisini he 'oku lahi 'ena fakamole kiai pea ke ma'u mo 'ena fakamole ka koe mahu'inga 'a e tokoni ki Vava'u. Na'a ne toe fakamahino foki 'i he tali tatau 'oku 'ikai ke fai ha hoha'a ia ki he 'isiu ko'eni he na'e lahi hono 'ohake 'e he mitia.

‘Oku fifili ‘a e ongoongo ni pe ‘e ngata ‘afe hono takihala’i ‘o e kakai mo e ‘ikai ufi ‘a e tokotaha ni ('Etuate Lavulavu) hono fakakikihi’i ‘a e ngaahi ongoongo ‘oku talaki 'i he founga tau'ataina pea na’e fakahoko he founga totonu faka-faiongoongo pea mahu'inga ke 'ilo kiai 'a e kakai 'o e fonua.

Na’e tukuaki’i foki ‘e Lavulavu ‘a e ongoongo ni pehe ki he ‘Etita Dr. Viliami Latu ki he’ene fekau ‘a e Potungaue ‘Atita ‘i he funga 'o e fakalotokovi ke ‘atita’i ‘a e ‘Apiako ‘Unuaki ‘o Tonga ‘o ‘ilo ai ‘a hono ngauehala'aki mo kakaa'i 'a e tokoni 'a e Pule'anga na'e 'ova he vaeua miliona.

Na’e fakamahino mei he Potungaue ‘Atita ‘oku ‘ikai mo’oni ‘eni pea ‘oku ‘ikai ha mafai ‘ia Dr. Latu kene tu'utu'uni ki he Potungaue ke fakahoko ha ngaue faka-'atita pehe ni hange koe tukuaki’i na'e fai ‘e Lavulavu.

‘Oku ‘i ai foki ‘a e feitu’u ke fakatonutonu kiai koe Fakamaau’anga kapau koe fakalotokovi mo e loi ‘eni ka koe me’a ‘e hoko foki heni koe toe ‘asi mai ai mo e ngaahi me’a kehe mo lahi mo pango ange ‘o hange kuo ‘osi hoko ki mu’a pea iku ai pe ki he lesoni faka'osi koe kole fakamolemole moe tangi laulau pea koe lesoni anga maheni ia 'oku ngaue he taimi lahi ki he ongo 'a e si'i kakai 'oku 'ikai kenau mahino'i lelei 'a e founga 'a e to'a ni.

Ko e me'a tatau na'e hoko 'i hono faka'ilo faka-Fale Alea 'a e tangata pau'u ni 'i he ta'u 2015 na'a ne tala mo lea ta'e maloloo mai he Letio moe feme'a'aki 'a e Fale Alea koe fakaloto kovi ka na'e iku ai pe ki he tangi mo 'ene kole fakamolemole koe mo'oni pe 'a lipooti 'a e 'atita.

Na'e toe hoko moe me'a tatau 'i he fakatonutonu hili 'a e fili Fale Alea 'o e 2014 pea lele mu'a 'a e tangata ni he mitia 'o tala ai pe fakalotokovi ka na'e 'iku ai pe ki he tu'utu'uni aofangatuku 'a e Fakamaau'anga ke to'o hono sea mei he Fale Alea pe ki mu'a ia na'e fai ai pe 'a e tangi laulau moe kole fakamolemole pea ne 'ilo kiai 'a e tokolahi he mitia fakasosiale.

Koe fatongia faka faiongoongo ke fakatotolo (investigative journalism) mo fakahoko ki he kakai ‘o e fonua ‘a e ngaahi ngaue hala ‘a e kau taki pea ke fakatokanga foki mo tu’uaki ‘a e pule lelei he koe laumalie ia ‘o e Temokalati pea 'oku 'ikai ko Lavulavu pe ka 'oku tatau pe 'a e ngaue 'a e ongoongo ni ki ha taki pe 'o kau ai 'a e Palemia, Hou'eiki Minisita, Kakai ma'u tu'unga, kau pisinisi, Hou'eiki 'o e fonua pe koha taha pe 'oku ne ngaue hala'aki 'a e mafai mo ngaue kakaa 'o kaunga kovi ki he fonua mo hono kakai pea mole ai 'a e koloa moe pa'anga 'a e fonua.

'Oku tau tangane 'ia he kau Fakafofonga Fale Alea 'oku nau loto lahi ke lipooti 'a e ngaahi ngaue hala 'oku hoko hotau ki'i fonua ni he 'oku 'Afio hifo 'a Sihova.