Logo
Print this page

Lotu vs. Pule'anga vs. Tau'atāina 'a e Kakai Featured

Sione Akemeihakau Mokofisi Sione Akemeihakau Mokofisi

LOTU vs. PULE’ANGA vs. TAU’ATĀINA ‘A E KAKAÍ                    
Feinga Kau Taki Lotu ke Fusi e Lao ‘Aho Sāpaté; ‘Ifē ‘Eku Tau’atāina ke Filí?                    
Totofa ‘o Nuku’alofa…Vōliume 3. Fika 6. May 11, 2016                                                
Fa’utohi ‘a Sione A. Mokofisi

Na’e tohi ‘e Dr. Sione Lātūkefu (mālōlō. 1995) − ko e Tonga fa’u hisitōlia ’iloa pea na’e fakanofo ko e faifekau − ‘i he ‘ene tohi “Church and State in Tonga,” ‘o kau ki he tokoni’i ‘o ‘Ene ‘Afió Siaosi Tupou I ‘e he kau faifekau mulí ‘a hotau Pule’anga Tu’i Konisitūtoné. Na’a nau teke mālohi ke hoko ‘a Tonga ko e pule’anga tu’i faka-Kalisitiane, ‘o tuku kia “Sihova.”

Pehē ai kuo tu’utu’uni ‘e he Konisitūtoné ketau muimui ki he ngaahi tuku-fakaholo faka-Kalisitiane ko e tauhi e Lao ‘o e ‘Aho Sāpaté. Ko e “‘aho mālōlō tukupā” fakatatau ki he Tohi Tapú − kau ki ai ‘a e ngaahi lau ‘a e kau Fālesi ‘o e kau Siú ko ‘enau feinga ke tauhele’i ‘a e Fakamo’uí.

Ko ia ai, ‘i he vakai mateaki’i lotu ‘a hotau kau taki lotú, kuo nau faka-tokanga’i ‘a e maumau lao ‘Aho Sāpaté, pea ‘oku nau feinga ‘o hangē ko e kau Fālesi ‘a e kakai Siú, ke fakatonutonu fakatatau ki he laó. Ka ko e feinga pe ‘a e si’i kakaí ke fafanga honau ngaahi fāmilí; kuo feinga mai ‘a e kau taki lotú ke fusi e laó mei hono faka-ngaloku lolotonga e faka-tu’upakē ‘a e fiema’ú ‘i he ‘osi ‘a e matangi afā lahi ‘o e 1982.

Ko e fai angahala eni, mo e maumau Sāpate, pe ko e si’i feinga pe ‘a e kakaí ke fafanga honau ngaahi fāmilí? ‘I he ta’u ko iá, na’e lahi e fiema’ú ko e hulu ‘a e faingatā’ia mei he maumau ‘o e afā, na’e faka-ngaloku mai ai ‘e he Minisitā Polisí, ke ngofua e fakatau mā ko e lahi ‘a e fie kaiá.                         

FAKA-NGALOKU LELEI MAI ‘O E LAO SĀPATÉ

Hangē kiate au ko ha tu’utu’uni faka-tu’upakē totonu eni, ‘o hangē ko e fakahā ‘e Sīsū Kalaisi ‘i he Luke 14:5: “Ko hai ‘iate kimoutolu ‘e tō ha’a ne ‘asi pe pulu ‘i ha luo, pea ‘e ‘ikai tene fakahaofi vavetaha ‘i he ‘Aho Sāpaté?” ‘I he ngaahi ‘aho ko ia foki, ko e ‘asi mo e pulú na’e faka-‘aonga’i ‘i he palau mo e fononga fetukutuku ‘a e kakaí.

‘Ikai ko e ngaahi ngāue ‘ofa ‘i he taimi faka-tu’upakē ko e anga faka-Kalisitiane ia? Na’e folofola ai ‘a e Fakamo’uí ‘i he Ma’ake 2:27: “Pea Ne folofola kiate kinautolu, Ko e Sapaté na’e ngaohi ia ma’a e tangatá, ka ‘oku ‘ikai ko e tangata ma’a e Sāpaté.” ‘Oku lahi ‘a e fie kaia ‘a e kakaí ‘i he Sāpate, ko ia ‘oku nau fakatau mā ai. ‘Oku ‘ikai totonu ke fakaanga’i kinautolu he ko e feime’atokoní ko e me’a faka-taautaha pē ‘a kite mo e ‘Otuá.

‘E lava fēfē ketau vahe’i ‘a e fafanga ‘o e kakai fie kaiá ‘i he ‘Aho Sāpaté, mei he ngāue faka-pisinisi ‘o maumau’i e Lao Sāpaté? ‘E ‘ikai lava ia ke tala tuki’i ‘a e ngāue faka-pisinisi ko e maumau lao, ka e lau ‘a e fafanga ‘o e kau tukuhaausiá ko e faihia ‘oku fiema’u. ‘E fēfē ‘o kapau ‘e totongi kimu’a ‘ete fakatau mā, pea toki tufa ange ‘i he ‘Aho Sāpate?

Ko e taha eni ‘o e ngaahi fehu’i motu’a ‘o hangē ko e ngaahi tokāteline faka-temokalati, na’e fakatupu ‘i he kuonga Sivilaise ‘a e kau Kalisí; ‘i he ngaahi senituli kimu’a ‘ia Kalaisí. “Ko e angahala nai ha kaiha’a me’akai ke fafanga ‘ete fānau ‘oku nau mate he fiekaiá?” Pea ‘oku kovi ketau fakatau mā Sāpate ke fafanga hoto fāmili ‘oku fiekaiá? ‘Oku ou pehē ko e fei’umu Sāpaté ‘oku longoa’a pea fakahela tatau pe mo e ta’omā Sāpaté. Ka ‘oku na fakatou fafanga e kakai tokolahi.  

‘OKU TANUMIA ‘EKU TAU’ATĀINA FILÍ

Neongo kuo tu’utu’uni ‘e he Konisitūtoné ke tauhi ‘a e Lao ‘o e Sāpaté ke mā’oni’oni, ‘oku toe palōmesi mai foki ‘a e ngaahi tau’atāina ko e me’a’ofa ‘a e ‘Otuá. Kau ki ai ‘a e tau’atāina ki he lotú mo ha siasi pe kautaha lotu ‘oku te fie kau ki ai. Koehā ‘oku ‘ikai faka’apa’apa’i ai ‘a e ‘Aho Sāpate ‘o e Siasi ‘Aho Fitú? Pe ‘e faka-ngofua kinautolu kenau ngāue Sāpate he kuo nau ‘osi lotu he ‘Aho Tokonakí?

Taha ‘o e ngaahi me’a’ofa faka-‘Otua ko e totonu ‘oku tala’ofa mai ‘e he Konisitūtoné ko e tau’atāina ke filí. Ko e tau’atāina totonú ‘oku ‘ikai ke tu’utu’uni mai ‘a e  Pule’angá ha siasi pe ko e founga lotu ketau kau ki ai. ‘Oku ‘ikai faka-‘apa’apa’i ‘e he kau taki lotú ‘a ‘eku tau’atāina keu fili pe ‘oku ou fie lotu Kalisitiane pe ‘ikai. ‘Oku nau faka-mu’omu’a mai ‘a e Pule’angá ke faka-ilifia’i ‘aki au ‘a e tāmo’ua pe fakahū pilisone ko e ‘uhí keu talangofua ko e Kalisitiane.

‘I hono fakalea ‘e tahá, ‘oku ngali kiate au ‘oku feinga ‘a e kau taki lotú ke faka-papau’i ‘e he Pule’angá ‘oku tauhi Sāpate ‘a e Tonga kotoa. ‘Oku nau ta’ofi ‘eku totonu keu fili pe teu Kalisitiane pe ‘ikai. Kae kehe na’aku pehē ‘oku malanga’aki ‘e he kau Kalisitiané ko e me’a’ofa faka-‘Otua mā’olungatahá ko e “tau’atāina ke fili” ma’a e fa’ahinga ‘o e tangatá.  

(Ko e fa’utohi taukei ‘a Sione A. Mokofisi ‘i he mītia Tonga mo muli foki. Ko e talēkita English, Journalism & Business Management ‘i he Tonga International Academy, Haveluloto, Tongatapu. Kuo ma’u MBA mei he University of Phoenix - Arizona; BS mei he BYU-Hawaii; AA mei he Mesa Community College - Arizona. E-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.).

Nepituno Media Online © 2015. All rights reserved.