“ Koe talanoa kotoa pe ‘oku ua hono tafa'aaki. ‘Ihe ‘eku vakai kihe fakamatala ‘a ‘Amelia Tu’ipulotu, ‘oku mahino kiate au ‘ae tafa'aki ‘oku ne taukave'i. Kae tuku mu'a ke u vakuvaku atu ‘ihe fakakaukau ‘oku ou ma'u fekau'aki moe felafoaki ‘oku fai. ‘Oku ‘iai ae ngaahi poini ‘oku ou fie ‘ohake kihe ha'ofanga. 1. Koe poto moe maheni ngaue ‘o fakatatau kihe ngaue ‘oku fai. Ko hono fakalea ‘e taha, ‘oku fatu ‘ae silapa ‘oe ako neesi ‘a Tonga ‘o fakatatau kihe ngaue ‘oku lava ‘ehe kau toketa ‘o Tonga ke fai. ‘E ‘ikai ke ako’i ‘ae kau neesi ke nau ‘ilo pe poto he me’a ke fai ‘ihe taimi ‘oku fai ai ha tafa ‘oha mafu (heart transplant) kapau ‘e ‘ikai ke fai ha tafa mafu ‘i Tonga. Koia ai, ko hono teuteu'i ‘oe kau neesi ‘i Vaiola, ‘oku ako'i kinautolu ke nau ma'u ae poto fe’unga pe toe laka hake ‘o fakatatau kihe ngaahi ngaue koia ‘oku fai ‘i hotau falemahaki. Na'e lave ‘a Sione Ake Mokofisi fekau’aki moe ngaahi me'angaue ‘oku ‘omai mei Siapani mo ‘Aositelelia ‘oku ‘ikai lava ke ngaue'aki. Koe taha ‘ae ‘uhinga ‘oku ‘ikai ke nau ngaue’aki ai he ‘oku ‘ikai ke poto ‘ae kau toketa ‘i hono ngaue’aki. Kapau na’e poto ae kau toketa ‘i hono ngaue’aki, kuo ako’i ae kau neesi ke nau poto mo kinautolu. Koia ai, ‘ihe eku nofo ko’eni ‘i Foa, ‘oku ‘ikai mahu’inga ke u poto au ‘i hano pailate ha vakapuna. ‘Oku mahuinga ange keu poto he kakau moe ‘a’alo popao he koe poto ia ‘oku fe’unga mo e to’onga mo’ui faka’aho ‘a’aku ‘i motu ni.
Koe poini hono ua: Oku iai ae silapa oku maolunga ange aia oku lava pe ke iloi pe fakatokanga’i fakavahaapuleanga (international recognition). Oku tupunga a hono a’usia ae silapa koeni oku fatu kotoa ia meihe tuunga maolunga ange oe ilo moe poto fakangaue ae kau ngaue moui i tu’apuleanga. Ihe vakai a Amelia Tuipulotu, oku teeki ai ke a’u ae tuunga fakaako ae kau neesi a Tonga kihe tuunga koia oku tali i tu’apuleanga. Hange koeni. Ka ia ha tokotaha kuo lava kakato e ne ako neesi i Vaiola, oku siisii ae ngaahi fonua muli ia te nau tali ae tokotaha koeni ke ne ngaue fakaneesi i honau fonua. Oku tupunga eni ia meihe ikai ke ngaue’aki e Vaiola ha silapa oku iloi pe fakatokangai mei tu’apule’anga. Tupu meihe etau masiva, oku akoi etau kau neesi o fakatatau kihe me’a oku tau ma’u, aia oku nau ngaue fakaaho aki i Vaiola. Ihe taimi tatau pe, ka iai ha neesi mei Nuusila, Siapani, pe Amelika oku ha’u ki Tonga ni ko ene tokoni ofa, oku tau fiemalie kotoa pe (kau ai mo au koe motu’a vale) he oku tau ilo koe tokotaha neesi koeni kuo osi akoi iha tuunga ako maolunga ange ke ne lava o tokoni. Oku ikai ke tau ma’u ae falala tatau kihe etau kau neesi. Koeha hono uhinga? Oku tau takitaha pe a ene tali fakafoituitui kiai.
Poini hono tolu: Ko hono malu’i oe tuunga fakangaue. ‘Oku ‘ikai ke u tui na’e tu’u hake pe ‘a ‘Amelia Tu’ipulotu ‘o fakakaukau ke lau’i kovi’i ‘etau kau neesi. ‘Ihe ‘etau fakalea koia koe tokotaha ko’eni koe neesi, ‘oku ‘iai leva ‘ae ‘amanaki lelei ‘oku lava ‘ehe tokotaha ko’eni ‘o fai ‘ae ngaue ‘fakaneesi. ‘Ihe vakai mai mei tu’a, ‘oku tau ui ‘etau kau ngaue koe kau neesi. ‘Ihe sio mai mei tu’apule’anga, ‘oku te’eki ai ke nau a’usia ‘ae tu’unga poto moe taukei ‘oku nau ma’u ‘o fakatatau kihe kau neesi ‘o tu’apule’anga. Hange leva kiate au, ‘oku feinga mai ‘a ‘Amelia Tu’ipulotu ke toe hiki hake ae silapa ‘a Tonga, koeu’hi ka ‘iai ha neesi mei Tonga ‘e ‘alu ki Aositelelia, te ne lava pe ke ne ‘alu ‘o ngaue fakaneesi ‘iha falemahaki kae ‘oua e toe kau ia he kau toli fo’i’akau ‘iha faama.
Koe faka’osi: ‘Oku tupunga ‘ae ngaahi to nounou ko’eni meihe ‘ikai ke ‘iai ha visione fakapule’anga ke fakalakalaka mo hiki hake ‘ae tu’unga ngaue ‘ae kau ngaue ‘ae Potungaue Mo’ui. Na’e ‘iai ha’aku potalanoa moe Talekita Mo’ui pea u fehu’i ange pe koeha hono ‘uhinga ‘oku ‘ikai ke fai ‘ae taialasisi (kidney dialysis) ‘i Vaiola. Na’a ne tala mai kiate au, ‘oku nau faka’amu kinautolu na’a nau lava ke fai ia, ka koe’uhi ‘oku ikai ke lava ‘e Tonga ia ‘o fakatau mo tauhi (purchase, maintenance, and logisitical supplies) ‘ae ngaahi misini ko’eni. ‘I hono fakanounou, koeha hano ‘aonga ha no fokotu’u ha visione kapau ‘oku ‘ikai ke ‘iai ha pa’anga ke fai ‘aki.
Nae ‘ohake foki ‘e Sione A. Mokofisi ‘ae totongi ‘o ‘ete ‘alu ‘o sio kihe toketa ‘i ’Amelika, pea moe ta’etotongi ‘o ‘etau falemahaki. ‘Oku ‘iai ‘emau lea fakapapalangi ‘oku fai ‘i motu ni, “You get what you pay for.” Why are we complaining, its free! Free country and free kaukau. ”