“‘Ikai ha mo’oni ‘e taha ongoongo ‘a Sione Mokofisi” Featured
PULE’ANGA TONGA
ONGOONGO TUKUATU
(‘Aho 7 'Epeleli, 2015)
KUO faka’ikai’i ‘e he ‘Eiki Palemia, Hon. Samiuela ‘Akilisi Pohiva, ‘a e fakamatala ongoongo kuo ‘omai ‘e he tangata faiongoongo ko Sione Mokofisi, ‘a ia na’a ne pehē kuo fai tu’utu’uni ‘a e Kapinetí ke fakatau ha polokalama komipiuta – software – ‘aki e pa’anga ‘e laumiliona ke fakalele’aki ‘a e akó ‘i Tonga ni.
Pea ko e polokalama ko ‘ení koaa ko e polokalama ‘a e foha ‘o e ‘Eiki Palemia, Siaosi Pohiva, ‘a ia ‘oku kaungā ngāue mo e tangata ngaue fakakomipiuta (IT) ko Piveni Piukala.
Na’e me’a ‘e he ‘Eiki Palemia ‘oku matu’aki ta’emo’oni ‘a e fakamatala ko ‘eni, pea na’e ‘ikai ha tu’utu’uni pehē ‘a e Kapinetí fekau’aki mo hano fakatau ‘o ha polokalama fakakomipiuta (software) laumiliona.
“Na’e ‘ikai pea ‘oku ‘ikai ha tu’utu’uni pehē ‘a e Kapinetí,” ko e me’a ia ‘a e ‘Eiki Palemia.
Ko e fakamatala mei he foha ‘o e ‘Eiki Palemia, Siaosi Pohiva mei Fisi, na’a ne pehē ‘oku loi ‘aupito ‘a e fakamatala ‘a Sione Mokofisi, pea ‘oku ‘ikai ha fa’ahinga makatu’unga mo’oni ‘e taha ‘i he fakamatala ko ia.
Na’e pehē ‘e Siaosi ‘oku ‘ikai ha’ane kaunga ki ha fa’u ‘o ha polokalama fakakomipiuta (software) ma’ae ako ‘i Tonga, pea ko ‘ene ‘iló, ‘oku ‘ikai pe ke ‘i ai ha fa’ahinga polokalama fakakomipiuta (software) pehē ia ‘oku ala ma’u.
Na’e toe pehē foki ‘e he tangata ngāue fakakomipiuta (IT) ko Piveni Piukala ‘oku ‘ikai ha polokalama komipiuta ia kuo fa’u pe ‘oku ‘amanaki ke fa’u ‘o hangē ko e lau ‘a Mokofisi.
“’Oku ta’emo’oni ‘aupito pe ‘a e lau fakatau polokalama fakakomipiuta (software) laumiliona ia ko ‘ena,” ko e lau ia ‘a Piveni.
Na’e pehē ‘e Siaosi ‘oku mahino ‘a e fasitu’u he ongoongo ‘a Mokofisi, pea ‘oku e’a mai ‘a e taumu’a ke fakaongoongo kovi’i ‘a e Palemia, Kapinetí, pea mo ia foki.
Teu fai ‘a e ngāue fakalao ki he me’a ni,” ko e lau ia ‘a Siaosí.
Ko Mokofisi ko e taha ia kuo ne ngāue fakafepaki kia Samiuela ‘Akilisi Pohiva he ta’u lahi. Na’a ne nofo ‘Amelika, ka kuo ne foki mai ki Tonga ni.
NGATA’ANGA
Tukuatumei he:‘Ofisi ‘o e Palemia, Pule’anga Tonga, Nuku’alofa, Tonga.
Tu’asila:Taufa’ahau Road, P.O. Box 62.Tel: (676) 24 644
Fax:(676)23888; Ngaahi Faka’eke’eke- Email: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
11 comments
-
'Oku 'iai e lau 'ae kau palangi 'oku pehe "it's pay back time". Vakai'i atu pe na koe pay back time eni ia 'o Piveni. 'Oku 'iai e ngaahi talanoa 'oku sasala he ngaahi ha'ofanga kavatonga, tokua na'e 'iai e kau lahi 'a Piveni ki hono totongi e ngaahi 'otu mo'ua 'o 'Akilisi he'ene ngaahi hopo lau'ikovi etc. ki mu'a atu. Koe fifili pe.
-
Ko e anga 'ena hono 'analaiso e Mokofisi e fakatalanoa moe faka'eke pea mei ai oku ne fokotu'u mai 'a e fakakaukau oku hu'u kiai e fakatalanoa a Piveni.. Pea hange ko 'ene fakaofiofi 'e fai e fakatau pea mo fakapa'anga 'ehe Pule'aga e tangata ni kene fa'u e polokalama ko'eni.. IKai kuo hoko 'o mo'oni.. oku 'ikai ha palopalema ia 'I he'eku vakai ki he liliu ko'eni he koe founga motu'a pe 'eni ia.. Kiate au koe palopalema ia heni koe ngaue'aki 'ehe PM hono mafai ke ma'u ai ha tupu hono foha mo hono kaungame'a... Oku pea na'e namu kumaa pe 'a e kamata ia he mahino oku fengaue'aki a Piveni mo Siaosi foha o e PM ... E kamata pe he lau kilu e ngaue pea ko 'ene kakato 'a e polokalama pea 'e toki fakatau leva ia 'ehe Potungaue ki he laui miliona he oku 'I he mahu'inga koia 'a e fa'ahinga polokalama ko'ena hono fa'u mo mahino e ngaue lelei... Ko e tafoki pe 'a e PM o omai a e motua komipiuta ko 'eni kene talamai oku to lalo 'a e ako I Tonga pea oku tupu mei he Standardization pea ke liliu leva ke raw marks oku tupu mei ai e fifili ae hou'eiki moe kau ako 'oe fonua.. koe fakatotolo ki ha to lalo oe tu'unga oe ako oku 'iai e ngaahi kulupu tau'ataaina (consultant) oku nau fai e ngaue ko'eni fakamamani lahi.. pea koe kamata ia na'e hala pea 'e alu hala ai pe.. ka osi e motu'a PM he ta'u e 3 ka hoko pea 'iai ha Minisita fo'ou o e ako koe toe fakamole e ke fai ha liliu .. oku tonu ke tu'u e mea fkpolitikale ki he tafa'aki katau 'ai e 'ofa fonua moe mo'oni kae fakalaka hotau vaka kimu'a...
-
'E tuku koaa 'afee e fa'ahinga press release fakamole taimi ko eni 'ae 'ofisi palemia. Koe fakamafana ai pe fu'u me'a kuo 'osi mahino kae 'ikai fai mai ha lau ki he ngaahi fu'u issue 'oku fai ai e valau he ngaahi 'aho ni. Koe talu ena hono lau e teu faka'ilo 'e Siaosi a Mokofisi te'eki ke tau fanongo kuo a'u ki he fakamaau'anga. Na'e 'osi fakaafe'i atu 'e Mokofisi ke nau 'alu ki he fakamaau'anga "and make my day", pea nau longo ai. Ka ko ena kuo nau toe vakili hake. Kole atu kia Viola ke toe fakamafola mai 'ena interview mo Piveni, 'aee na'e tala mahino ai 'e Piveni ko 'ena polokalama mo Siaosi pea ke 'ave kotoa e credit ki he foha e Palemia. Te nau toe faka'ikai'i fefe ia, 'ae fu'u me'a ne fanongo e tokotaha kotoa ki ai pea kuo ha he lekooti.
Tuku a foki 'ofisi palemia e feinga ke taki e tokanga 'ae kakai mei he issue 'o Lavu moe ngaahi internal crisis ko ena he loto kapineti hange koe tu'u fehangahangai 'a Minisita Eke mo PM etc. Tuku aa e kava-'apuu na'a fulutamakia ha taha hono lolomi e totonu.
Mou o kihe fakamaau'anga 'o fakatonutonu ki ai, kae tuku aa e fakamaaulau moe mole pa'anga 'ae kakai totongi tukuhau hono totongi ho'omou vahe. Talu e fakamaau lau mei Novema 2014 pea te tau kilisimasi pe he ta'u ni 'oku kei fai pe fakamaaulau. -
MĀLŌ HAFOKA HONO FAKAMANATU MAI...'A ia kuo kamata 'ia Pīveni ko e $150,000 'i he 'ene ha'u 'o fale'i ke liliu mei he "standization" ki he "raw marks." Kuo a'u ia ki he $200,000, pea līatu ki ai mo e $50,000 ko e me'a-'ofa Kilisimasi: $250,000 ki he kautaha pisinisi 'a Pīveni mo Siaosi Pōhivá.
-
Pea koeni kuo mo'oni kotoa e me'a ia na'e fa'a 'ai 'e Mokofisi. Koeha ku 'ikai toe ngu mai ai e kau muimui 'o 'Akilisi, 'ikai ku mou toki sio, ko homou 'otua eni na'e ma'a ekiaki hala he angahala kuo 'ile'ila ange ia he monumanu pulepule? Pea kuo 'osi atu e fu'u ta'u ni ko e press release ia mei he 'ofisi palemia ko e fakamaau lau pe mo e fakatonutonu lau. Oo aa ki 'api o fai kiai e fakalokua mo e mole pa'anga tukuhau 'a e kakai hono fakavahe'i kimoutolu. Ka ko ha kakai 'ofa fonua tukuange aa e lakanga ka mou foki ki 'api mo e molepa'anga ho'o mou kei i hena pe amoutolu ko e fai fakamaau.
-
'Ikai keu tui ki he pehee koe fair comment 'ene opinion. Kapau ko'ene opinion 'o pehee 'oku hala e lau 'a Piukala (pe ko Dr Pongi) pea 'oku fair comment ia. Sai pe ia. Hangee ko'ene opinion ki he lau peseti 'a Piukala 'oku fair comment ia neongo 'ae ma'uhala 'a Mokofisi, ka 'oku sai pe ia he koe hala pe faka'uhinga. Koe pehee koia 'oku teu fakatau software lau miliona 'ae Pule'anga meia Piukala/Pohiva 'oku 'ikai ko ha fair comment ia. Koe tukuaki'i (accusation) 'eni ia kae 'ikai ko ha opinion. pea 'oku ou tui pe 'oku ma'u 'e Mokofisi ha ngaahi fakamo'oni) ke poupou atu ki he'ene tukuaki'i , he koe tangata faiongoongo (journalist) malie. Sai'ia he fa'a lau 'ene ngaahi opinion, kae 'ofa pe 'oku 'ikai ke toe vali pata'i (embellish) e ngaahi fakamo'oni ke hoa mo'ene opinion!!
-
fuu kaaimu'a pe ogoogo ia mokofisi.hage ene tukuhifo e kapineti hane sio lalo hili koia koe kakai poto mo lelei .
-
oku tonu ke fakailo a mokofisi heku maumau e ogoogo..oku ikai ko hane fair comment heku ne tukuage mai he galuope ene official letter fekauaki moe mea oku ne fakapapaui oku hoko.pea koe taha kuo osi mahino ia meihe potugaue ako oku nau raw mark he tauni o mahino oku loi ae tukuakii.
-
Koe me'a 'oku totonu ke siofi heni koe opinion 'eni 'a Sione Mokofisi pea 'oku malava pe ke lau koe fair comment. Na'aku sio he ngaahi polokalama Tv ne faka'eke'eke ai 'e Viola 'a e Pm mo Piveni Piukala kau ai moe hono faka'eke'eke 'o Vise Pongi. Koe me'a 'oku 'omai 'e Sione Mokofisi ko'ene opinion ia 'i he'ene study hono 'initaviu 'o e kautama. 'Oku kehe ia mei he ongoongo fakahangatonu pea 'oku ngalikehe leva 'a e fakamanamana ia ke faka'ilo. 'Oku malie 'eni he kapau 'e foki mai 'a Mokofisi 'e toe 'asi hake ai 'a e ngaahi me'a ia 'oku malie ange.
-
malie fakakikihi 'oku fai... he ko e ongoongo 'a Mokofisi 'oku 'ikai ke 'iai e me'a ia ku kivoi mai ai e pule'anga hhh ko e lau 'a mokofisi ku pehe (Ko ia kuo poupou‘i ‘e he Palēmiá, pea mo e Kapineti, ke fakatau mai ‘a e polokalama fo‘ou mei he kautaha ‘a Siaosi Pōhiva mo Pīvení Piukalá.) ka ko e ongoongo mei he pule'anga ku pehe (KUO faka’ikai’i ‘e he ‘Eiki Palemia, Hon. Samiuela ‘Akilisi Pohiva, ‘a e fakamatala ongoongo kuo ‘omai ‘e he tangata faiongoongo ko Sione Mokofisi, ‘a ia na’a ne pehē kuo fai tu’utu’uni ‘a e Kapinetí ke fakatau ha polokalama komipiuta – software – ‘aki e pa’anga ‘e laumiliona ke fakalele’aki ‘a e akó ‘i Tonga ni.).... hhhhh taimi tatau 'oku lava ke malu'i 'e he pule'anga hono ongoongo 'aki hono 'ave ki he feitu'u totonu ko e fakamaau'anga.... he ko e system ia 'a e pule'anga temokalati hhh ka e mahalo kapau ne nau 100% ku loi e ongoongo ne nau 'ave ki he fakamaau.... ka ko e me'a pe hoko ko e toe fakafepaki mai pe 'o tala ko e loi.... pe a ko hai leva tetau tui ki ai hhhhh.... kou tui 'oku 'osi ma'olunga e tu'unga faka'atamai 'i he kakai tonga kenau lava 'analaiso e ngaahi tau lau pehe ni ... hhhh ka 'oku ha fakaoli ai e tu'unga 'oku 'iai e pule'anga....