“ Na’e kamata e paenga ko eni ‘i he raw mark mo e standardized score na’e te’eki ha’a ku ma’u ‘aku ki ha liliu Tonga ‘o e ngaahi lea muli ni. Na’e fokotu’u mai ‘i he fetohi’aki ‘a e ongo liliu ko ena maaka to’ofua mo e tulifua pea ‘i he ‘eku sio ki ai na’a ku tui ko e ongo liliu fe’unga eni pea neu ngāue’aki leva. ‘A ia ko e liliu ia ki he standardized ko e “tulifua” pea ko ia pe ‘oku ou toe ngāue’aki ki he standardization ‘i he ‘eku tui ko e tulifua ko e noun pea toe adjective ‘o hangē ko e lea kehe kehe. Huke’i e tikisinale fakaTonga mo ha tikisinale fakapalangi ‘oku hangē ha tahi ai e ‘u lea ‘oku fakatou nauna mo fakamatala nauna.
Teu fiefia ‘aupito ke toe ‘oatu ha ‘u fakatātā ke tokoni atu ke fakamahino ha me’a pe ‘oku si’i faingata’a’ia ai ha taha ‘oku ne lau ‘eku ‘u tohi he ‘oku ou ‘ilo pe ko e toki fai eni ha feinga ke liliu fakatonga mo fakamatala’i fakatonga ‘a e ‘u lea (vocabularies) mo e ‘u tefito’i fakakaukau (concepts/theories) mo e anga honau faka’aonga’i (application) ‘o e fika, sitetisitika mo e saienisi talu me ia Toketā Molitoni pea hoko mai ‘e Futa Helu mo Tevita ‘Ofa Helu. Ko e ngāue ‘a e toko tolu ko eni kou lave ki ai na’e tufaki pe i lokiako hangē ko e ngaahi lea ko e tuliki tatau, tuliki peku, tuliki masila, mo hono liliu hangatonu ‘o e Pythagorean Theorem ko e Teolema ‘a Pitakolasa kae ‘uma’a e binomial ki he Pinomi, combinatorial ki he komipinatoliolo, mo e ha fua ki he kakai na’e fai honau teuteu’i fakaako. Ko e mala’e (arena) ko eni ‘oku tau ‘i ai ‘oku tuifio pea ko e faka’amu ke tafe hifo ‘a e mahino ki he levolo taupotu ki lalo he ko e ngaahi nāunau eni ‘oku fiema’u ki he langa fonua pea ko e tokolahiange ‘a e ‘ilo kiai ko e faitokoniaange ia ‘a e feinga fakalakalaka ‘o e fonua.
Malō ”