“ Malo pea malie lahi e fakamatala lelei kuo tuku mai 'e Fongoloa. Mahino 'aupito e fiema'u 'ae kau faiako pea 'oku tonu 'aupito ia he 'oku nau fie'ilo ki he ola totonu 'o 'enau ngaue. Tatau pe foki moe sio atu 'ae tokotaha sivi.
Kapau leva kuo mafuli e Potungaue Ako ki he maaka to'ofua (Raw Marks) 'ata'ata pe ke fakahoko 'aki e sivi pea 'oku lelei pe ia he koe fiema'u totonu 'ae kau faiako moe tokotaha ke sivi'i totonu 'ae ability e tokotaha ako. Fakatokanga'i ange koe founga ko'eni (maaka to'ofua) 'oku 'ikai fai ha fakahoa ki he toenga 'oe kau sivi ka koe tokotaha sivi pe moe lesoni na'e sivi. Faka'ofo'ofa 'aupito pea mahino 'eni.
Pea hangee koe lau 'a Fongoloa, koe ngaue'aki e maaka tulifua (standarise mark) koe tupu ia mei he ngaahi ivi fakapolitikale moe 'ekonomika kae 'ikai ko ha taumu'a fakaako. 'Aia koe fiema'u ke rank pe tanaki tu'unga'i e ola 'oe sivi. Pea iku ai ki hono scale up e maaka Biology he ngaahi ta'u lahi pea hangee 'oku 'ata fakaoli (mo fakaloloma) he 'oku 'ikai koe tukunga totonu ia e 'ilo e fanau ako.
Kae kehe, he'ikai lava ke fai ha kalo ia mei hono rank 'oe tokotaha na'e sivi koe'uhi ko Tonga 'oku 'ikai lahi ai e faingamalie fakaako pe fakangaue (scarcity of opportunities). Koe me'a koee 'e hoko, pea 'E HOKO 'eni, koe ngaue 'aki 'oe raw marks (maaka to'ofua) ke fai 'aki e tanaki tu'unga pe ranking.
Hangee koe ki fakataataa ko'eni, sivi 'a Sione mo Sela he ngaahi lesoni ko'eni mei he maaka haohaoa koe 100. Sione : English (75) Mathematics (80) Accounting (82). Pea koe sivi 'a Sela : English (76) Mathematics (80) Geograpahy (83).
'Iai ha faingamalie ke ako Tipiloma he fika he Kolisi Faiako 'i Tonga pea koe sikolasipi BA he fika ki Fisi pea 'oku taha faingamalie 'oku toe pea tohi kole kiai 'a Sela mo Sione. Koe me'a koee 'e hoko koe hanga 'e he komiti fili 'o fakahoa kinaua ('ena raw marks) ke fili e tokotaha ke ne ma'u e faingamalie koe'uhi koe ivi faka'ekonomika e fonua 'oku si'isi'i. Koia 'e ma'u e faingamalie 'e Sela kae hala 'a Sione. Koe faikehekehe koe fo'i poini pe 'e taha ka'oku fu'u mahu'inga he 'oku ne determine e kaha'u lelei 'o Sela (hopefully) kae 'ikai koe kaha'u lelei 'o Sione (hopefully not).
Ka 'oku tonu 'eni? Koe ha ha'amou lau. Tanaki atu pe ki he lepa.
Malo ”