Kapa ki Kao kae tuku a ‘Ao ^Featured

‘Oku mahino ngofua pe foki hono fiema’u ke fakama’a ‘a e faihala mo e mo’ui ta’e fakamōlale mei he ngaahi Potungāue ‘a e Pule’anga mo ‘ene ngaahi Poate pea ko e tefito’i fiema’u ia ‘a e fa’unga faka Temokalati.

Lolotonga ‘ene mahu’inga ‘eni ‘oku fiema’u pe foki ke fakahoko he founga totonu ‘o fakatatau ki he Lao ‘o e fonua mo e ngaahi tu’utu’uni ngāue pea ke fakahoko leva he vave taha. ‘Oku te’eki foki ke fakapapau’i ‘a e tu’unga ‘oku ‘i ai ‘a e CEO ko’eni Rizvi Jurangpathy's pe ko hano fakamo’oni’i ‘a e ‘uhinga ‘o e tukuaki’i ‘a ia ‘oku fakahoko’aki ‘a e fokotu’u mei he Palēmia ke fakafisi.

Ko e paloveape koia koe “Kapa ki Kao kae Tuku a ‘Ao” ‘oku ‘uhinga ia ki ha taha ‘oku feinga ke kakapa ki ha feitu’u ‘e taha ke fakahoko ha ngāue kiai (Kao) ka e tuku ‘a e feitu’u ia ‘oku lolotonga ‘i ai (‘Ao) pea ke ‘uluaki fakahoko ‘a e ngāue ‘i he feitu’u koia 'oku te 'i ai ke maau mo lava kimu’a pea toki feinga ke fakalelei ‘a e feitu’u ‘oku fai kiai ‘a e feinga kakapa.

‘Oku faka’ofo’ofa ‘a e fokotu’u mo e fakakaukau ‘iate ia pe pea ‘oku ongo lelei ki he fanongo pea ‘oku fai e faka’apa’apa kiai ka ‘oku ‘i ai ‘a e tui ‘oku totonu ke fakahoko tatau ki he feitu’u kotoa ‘i he vaka ‘o e Pule’anga. ‘Oku ‘uhinga ‘eni ke ‘oua ‘e ‘uluaki tāpalasia ‘a e hikuhiku ‘o e fu’u ‘akau kae tuku ‘a e sino ‘a ia ‘oku va’a atu mei ai ‘a e fu’u ‘akau.

Ko e fehu’i ‘oku ‘ohake heni pe kuo fakahoko nai ha ngāue ke fakama’a mo faito’o ‘a e palopalema natula tatau (faihala [corruption] mo e mo’ui ta’e fakamōlale) ‘i loto he siakale ‘o e Pule’anga mo hono kau kauvaka kimu’a pea toki fai ‘a e kakapa ki he ngaahi kupu fekau’aki?. 'Oku kehe pe honau lao mo ‘enau ngaahi tu’utu’uni neongo ‘oku nau ‘i he malumalu pe ‘o e Potungāue ‘a e Pule’anga ki he’ene Ngaahi Pisinisi.

‘Oku lolotonga ‘i ai ‘a e tokolahi ‘i loto he seakale ‘a e Palēmia ‘oku ‘i ai ‘a e tui ‘oku totonu mo taau ke fakahoko ha fokotu’u tatau kiate kinautolu kimu’a pe ko hono fakahoko fakataha pe ‘a e fa’ahinga fokotu’u pehe ni he ‘oku mahu’inga ia ke fakahoko kae ma’u ‘a e laumalie ‘o e ‘ata kitu’a (transparency) mo e pule lelei (Good Governance) ‘o hange koia ‘oku tu’uaki ‘e he Pule’anga ‘i he’ene ngaahi taumu’a ngāue pea ke fakamama'o mei ha tu'utu'uni mo ha fokotu'u 'oku fakahoko ‘i ha founga filifilimānako.

Ko e poini mahu’inga heni ko e hokohoko lelei ‘a e faitu’utu’uni (consistency) pea ke fair (taau) mo ‘ata ki tu’a (transparency) ki he ngaahi kupu fekau’aki kotoa ‘o e Pule’anga neongo ‘a e kehekehe ‘a e ngaahi tu’utu’uni ngāue mo e pule ‘a e lao ki he ngaahi fokotu’utu’u mo e fa’unga ‘o e Pule’anga. Ko e hokohoko lelei 'a e tu'utu'uni mo 'ene taau 'oku ngaholo leva ai 'a e fua fatongia pea tonu 'o fakatatau ki he lula fua faka temokalati.

‘Oku mole ke mama’o hano fakatonuhia’i heni ‘o ha faihala ka kuo pau ke fakahoko fakapotopoto ‘a e ngaahi tu’utu’uni pea fakapapau’i ‘oku tatau ki he tu’a moe palai. 'Oku totonu ke tatau ki he tokotaha kotoa pe ‘o tatau pe mei he Minisitā ‘o a’u ki he tokotaha tauhi’api. ‘Oku kehekehe pe ‘a e ngaahi teunga mo e ngaahi fetu’u ka ‘oku taha pe ‘a e lao pea ‘oku tatau ki he tokotaha kotoa. 

Ko e poini mahu’inga ‘e taha heni ke tau fakatokanga’i ‘oku totonu ke ‘oua ‘e fakakouna pe makatu’unga ‘i ha ngaahi fekau’aki faka sosiale mo fakafo’ituitui pe ko ha’ate ongo (emotion) hano fakahoko ha tu’utu’uni ka ‘oku totonu ke fakatefito ‘i he ngaahi makatu’unga fakalao pea ke tau’atāina (independent) mo fakatatau ki he ngaahi tu’utu’uni ngāue telia na’a toe hilifaki mai ha kavenga faka pa’anga ke fua ‘e he Pule’anga mo e kakai ‘o e fonua.

Kuo ‘osi hoko ‘o hangē ko e tu’utu’uni ‘a e Kapineti ki he Tonga Forest Products Limited pea ko e fakatokanga pe ‘eni ia ke tā e lango kei mama’o. Ko e taimi pelepelengesi ‘eni ‘i he fonua pea ‘oku mahu’inga ‘i he taimi tatau ke ‘ilo ‘a e kakai ‘o e fonua ki he tukunga ‘o e ngaahi tu’utu’uni ‘oku fakahoko ‘e he kau taki pea muimui'i lelei foki.

Ko e kole heni ke tau ‘uluaki fakama’opo’opo ‘a ‘Ao pea tau toki kakapa atu ai ki Kao pea ka ‘ikai pea fakama’opo’opo fakataha pe ‘a Kao mo ‘Ao  he ko ‘ene toki manumanumelie ia ‘etau fakahoko fatongia.