Logo
Print this page

Fiema’u ke ‘ata ki tu’a ngāue ‘a e Pule’anga: Tala e mo’oni ki he kakai Featured

Fiema’u ke ‘ata ki tu’a ngāue ‘a e Pule’anga: Tala e mo’oni ki he kakai

Lau 'a e 'Etita

Fiema’u ke ‘ata ki tu’a ngāue ‘a e Pule’anga: Tala e mo’oni ki he kakai

‘Oku matu’aki fiema’u ke ‘ata kitu’a (transparency) ‘a e ngāue ‘a e Pule’anga mo ‘ene ngaahi fokotu’utu’u pea ke ‘ilo kiai ‘a e kakai ‘o e fonua he koe taha ia ‘o e ngaahi ‘ulungaanga tefito ‘o e temokalati.

‘Oku tautautefito ‘eni ki he ngaahi kaveinga mahu’inga ‘oku ne uesia ‘a e totonu mo e tau’atāina ‘a e kakai ‘o e fonua ‘o kau kiai mo ‘enau koloa.

‘I he tafa’aki ‘e taha koe fatongia ia ‘o e Pule’anga ke faka’ilo ki he kakai ‘o e fonua ‘a e taumu’a ngāue mo e ngaahi ngāue kuo fakahoko pea koe taimi ‘eni ‘oku mahu’inga ai ‘a e va’a fakamatala ‘a e Pule’anga.

‘Oku fa’a toki hahaka hake pe ‘a e kakai ‘o e fonua kuo ‘osi fakahoko ha ngaahi tu’utu’uni ia ‘oku te’eki ke ‘ilo kiai ‘a e kakai pea ‘oku matu’aki fakamamahi ‘eni.

Ko e founga ngāue fakamamani lahi foki pea angamaheni ‘aki ‘i he ngaahi fonua Temokalati ke ‘ave ‘a e ngaahi kaveinga ‘oku kaunga tonu ki he totonu mo e tau’atāina ‘a e kakai ke ‘uluaki ‘omai e loto ‘o e kakai pea toki fakahoko ( public consultation).

Na’e toki fakahū atu ki he ‘Ofisi ‘o e Palasi ‘a e tohi tangi ‘a e kakai na’e tataki ‘e he Komiti Fakafonua ki hono Fakafepaki’i ‘a e Faihala (KFFF) pea poupou kiai mo e tohi tangi ‘a e Hou’eiki Nōpele mo e tohi tangi ‘a e kau Fale Alea mo Minisitā malōlō fekau’aki mo e ta’efiemalie ki he founga ngāue a e Pule’anga ‘o kau ai ‘a e tukuaki’i ki he ngaahi faihala mo e ‘ikai ke fakahoko ki he kakai ‘a e me’a totonu.

‘Oku fakamahino mai mei he tokolahi ‘o e kakai na’e fakamo’oni ki he tohi tangi ko’eni ‘a ia na’e laka he mano ‘oku ‘i ai ‘a e hoha’a ‘a e kakai ‘o e fonua ki he founga ngāue ‘a e Pule’anga ‘a ia ‘oku mahino mai ‘oku ‘ikai ‘ata ki tu’a pea lahi mo hono faka’ikai’i ‘a e ngaahi tukuaki’i kae hili koia ‘oku toki fakamo’oni’i ki mui ‘oku mo’oni ‘a e ngaahi tukuaki’i.

‘Oku fai hono fakamālō’ia ‘a e ngaahi kautaha mītia ‘o kau kiai mo e mītia faka-sōsiale pehe ki he kau fakaanga ‘o e Pule’anga ‘o malava ke ‘ilo ai ‘a e kakai ki he ngaahi kaveinga mahuinga na’e totonu ke mu’aki fakahā ki he kakai pea neongo hono fa’a faka’ikai’i mei he Pule’anga ka ‘oku iku pe ‘o mahino ‘oku mo’oni pea ‘oku fakaloloma ‘a hono fa’a lohiaki’i ‘a e fonua.

‘Oku mahu’inga foki heni ‘a e fatongia ‘o e mītia pehe ki he mahu’inga ‘o e fatongia faka-temokalati koe fakaanga ‘a ia ‘oku makatu’unga mei ai hono ma’u ‘o e mo’oni pea tene fakatupunga ‘a e feinga ‘a e Pule’anga ke ‘ata ki tu’a ‘ene ngāue.

Ko e fakatātā mahino ‘oku hoko ‘i he ‘aho ni ko hono tuku atu ‘i he mītia ‘a hono tali ‘e he Kapineti ke foaki ‘a e totonu ki hono tauhi ‘a e ngaahi lekooti ‘a e fonua (vital statistics) ‘a ia na’e ‘i he malumalu ‘o e Potungāue Lao ki he Siasi ‘o Sisū Kalaisi mo e Kau Ma’onu’oni ‘o e ngaahi ‘aho ki mui ni (LDS).

'Oku 'ikai ke tukuaki'i 'a e Siasi he 'oku fakahoko pe honau fatongia 'i he taumu'a lelei pe ka 'oku fehu'ia 'a e tu;unga fakalao ia 'o e tu'utu'uni ko'eni 'a e Kapineti mo e 'ikai ke fakaha mai ki he kakai 'a ia 'oku 'i ai enau totonu ki honau ngaahi lekooti.

Na’e toe lele mai foki mo e polokalama ‘a e Komiti Fakafonua ki hono Fakafepaki’i ‘o e Faihala ‘i hono fakahoko mai ‘e Sione Teisina Fuko mo William Clive Edwards ‘i he ngaahi Letiō ‘i he fonua ‘o ‘ohake ‘a e kaveinga ko’eni pea na’e faka’ohovale lahi ki he fonua.

Na’e faka’ikai’i mamafa mei he Pule’anga ‘oku ‘ikai ke mo’oni ‘a e tukuaki’i ko’eni ka ‘oku tau fakamālō ki he Minisitā Lao Sione Vuna Faka’otusia ‘ene tala ‘a e mo’oni ki he kakai ‘o e fonua lolotonga ‘a e feme’a’aki ‘a e Fale Alea ‘aneafi ‘aho 19 ‘o Fepueli 2019 ‘o fakahā koe mo’oni kuo ‘osi tali ‘eni ‘e he Kapineti ‘a e tu’utu’uni ko’eni ‘i he ta’u 2017.

Kapau na’e ‘ikai tuku atu ‘e he ngaahi mītia mo e kau fakaanga ‘a e kaveinga mafatukituki ko’eni pea iku ke ‘ilo mo fehu’i ‘e he Kau Memipa ‘o e Fale Alea ‘e ‘ikai fakahoko mai ‘e he Pule’anga ia ki he kakai ha fakamatala fekau’aki mo e kaveinga lahi mo mafatukituki ko;eni ki he totonu mo e tau’atāina ‘a e kakai ki honau ngaahi lekooti.

Ko e kaveinga talanoa’i lahi ia ‘e he kakai ‘i he ngaahi ‘aho ni pea ‘oku ho’ata mei ai ‘a e fiema’u ke ‘ata ki tu’a ‘a e ngāue ‘a e Pule’anga pea ‘omai ‘a e mo’oni ki he kakai.

‘Oku ‘ikai foki koha toki hoko ‘eni ‘a hono lohiaki’i ‘e he Pule’anga ‘a e kakai ‘o e fonua mo hono faka’ikai’i ‘a e ngaahi tukuaki’i mo e ngaahi fakamatala ‘oku tuku mai ‘e he ngaahi kautaha mītīa, mitia faka-sōsiale mo e kau fakaanga pea iku ange pe koe mo’oni.

‘Oku tau fiema’u ha Pule’anga ‘oku ‘ata ki tu’a ‘ene ngāue pea ‘omai ‘a e fakamatala ‘oku mo’oni ki he kakai ‘o e fonua he ‘oku mo’oni ‘a e lau ‘a e himi ‘a e SUTT “Ko hono ‘a’alonga pe ‘e hā kotoa ‘amui”.

Nepituno Media Online © 2015. All rights reserved.