Fua ta'eloto ‘e he kau pisinisi kanongatamaki ‘o e liliu faka-Temokalati: Tutu ‘o Nuku’alofa ^Featured

'Oku 'ikai koha langa'i mamahi 'eni ka koe kaveinga mahu'inga lahi 'eni ke tau toe vakai kiai he 'oku felave'i tonu 'eni mo e langa fakalakalaka 'a e fonua mo kinautolu 'oku tonu ke fakaivia ke nau teke 'a e langa fakalakalaka.

Ko e ola foki ‘eni ‘o e feinga ki he liliu faka-politikale ki ha fa’unga faka-temokalati ange ma’a e fonua pea kuo tukutuku’au mai ‘o tau a’usia ‘a e taumu’a koia hangē koia kuo lalaka atu kiai ‘a Tonga ‘i he ngaahi ‘aho ni.

‘Oku mahino mai ‘oku ‘ikai ke holo ai ‘a e totongi ia ‘o e koloa, ‘ikai ma’u ‘a e fakamaau totonu pe pule lelei, kei faingata’a pe tu’unga mo’ui, to lalo ‘a e ako, pea ‘ikai ke toe tu’umalie makehe ange ai ‘a e kakai ‘o e fonua.

‘Oku fakamahino mai heni ‘oku kehe ‘a e laumalie ‘o e temokalati ‘i hono fakamatala’i mo malanga’i (theory) mo hono ngāue’i pe fakahoko (practice) ‘a ia ‘oku na hangē tofu ha laine palāleli ‘oku faingata’a kena fetulaki.

Kaikehe koe poini mahu’inga heni pea 'oku fiema'u ketau toe vakai kiai ko e moveuveu ‘o e 16/11 na’e iku vela ai ‘a Nuku’alofa pea vela ai e ngaahi pisinisi ‘a hotau kainga Tonga pea koe konga ‘o kinautolu ko e kau pisinisi tu’ukimu’a ia ‘o e fonua neongo na’e ikai kenau si’i loto kiai.

Na’e fakahoko mo e nō ke toe langa hake ‘a Nuku’alofa mei Siaina pea na’e fakaanga’i lahi ‘eni ‘e he kau feinga liliu neongo ‘oku tukuaki’i ko kinautolu na’a nau poupou ke fakahoko ‘a e tutu ko’eni pea na’e mole ai mo e ngaahi mo’ui.

Ko e me’a ‘oku mahino mai neongo ‘oku te’eki ke kamata ‘a hono tā fakafoki ‘o e nō ko’eni ki Siaina ka ‘oku mahino mai ‘e fakahoko ‘a e totongi fakafoki ‘o e konga lahi ‘o e nō ko ‘eni ‘e he kau pisinisi ko’eni na’e mole mo vela ‘enau koloa ‘i he fo’i polosesi koe feinga liliu faka-politikale ma’a Tonga.

‘I hono fakalea ‘e taha kuo a’usia ‘a e liliu faka-temokalati ‘i he fua ‘o e mole ‘a e koloa mo e kakava pehe ki he pisnisi ‘a hotau kakai Tonga ‘a ia na’a ‘ikai kenau si’i loto ke hoko ‘eni ka na’e ‘ikai hanau ivi ke ta’ofi ‘a e maumau mo e mole ki he’enau koloa mo ‘enau ngāue.

Ko e kau vikitima (victims) kinautolu ‘o e feinga liliu pea ko kinatutolu ‘oku ‘i he tu’unga mafai ‘i he ngaahi ‘aho ni na’a nau poupou ki he polosesi ko’eni ‘o e liliu ‘o hoko ai ‘a e vela ‘a Nuku’alofa ‘a ia koe ‘aho fakamamahi lahi ‘eni ‘i he histōlia ‘o Tonga.

‘I he’ene pehe ‘oku totonu ke fakakaukau’i lahi ‘eni pea ke ‘oange ha faingamalie ma’a e kau pisinisi ko’eni ‘a ia na’a nau fua hia ‘i he feinga liliu faka-Temokalati ‘a e fonua. ‘Oku ‘uhinga ‘eni ke fakamolemole’i ‘enau nō pe koha fa’ahinga fokotu’utu’u ange he na’e ‘ikai ko honau loto.

Ko e taha ‘o e ngaahi ‘elemeniti tupu’a ‘o e temokalati koe taau (fairness) mo e fakamaau totonu (justice) ‘a ia ‘oku totonu leva ke tau sio ‘aki ‘a e laumalie koia ki he mafasia ‘oku fehangahangai mo e kau pisinisi ko’eni ‘o hange ko e Siasi Uēsiliana Tau’atāina ‘o Tonga, Pisinisi Taumoepeau, Pisinisi Sanft, Molisi Tonga, Pisinisi Cocker, Ramanlal mo hai fua.

‘Oku ‘ikai kau ki heni ‘a e fanga ki’i pisinisi iiki na’a nau feinga vavale pea ‘ikai kenau malava ke toe fakakake pe malava ke totongi loea ke fakahoko ‘aki ‘enau ngaahi fakatonutonu ‘o iku ai ‘a e ni’ihi ki he faingata’a’ia faka-‘ikonomika mo mafasia faka’atamai ‘o a’u mai ki he ngaahi ‘aho ni.

Ko hai ‘e ‘eke kiai ‘a e kakava ‘o si’i kakai ‘oku ngaue mo taumu’a ki hono langa e fonua.? ‘Oku totonu mo tatau ke fakakaukau’i ‘ ehe kau taki ‘o e fonua ‘a kaveinga ni pea ke fai ‘aki ‘a e sio ‘ he loto tau’atāina ‘i he laumalie ‘o e fakamaau totonu mo e taau.

Ko e kaveinga mahu’inga lahi ‘eni pea ke ‘oua ‘e tonumia he ‘e ‘alu fakataha ‘eni mo hotau hisitōlia.

‘Oku fai fakamamani lahi ‘a hono totongi huhu’i ‘e he ngaahi Pule’anga lahi ‘a kinautolu ‘oku nau fua ‘a e kanongatamaki ‘o e ngaahi lalaka faka-hisitōlia pehe ni pea 'oku kei hokohoko atu pe 'o a'u ki he ngaahi maumau na'e hoko koe konga 'o e lalaka faka-politikale 'i he senituli 19 mo e 20.