Menu
cache/resized/7a303faa48902efd848c7494b9385c2b.jpg

RED

Rapid Engineering Diagnostic

Specialize in:

...
Latest News

Lau 'a e 'Etita: Sekitoa Takimamata ‘i he Langa Faka ‘Ikonomika ‘a e Fonua Featured

Lau 'a e 'Etita: Sekitoa Takimamata ‘i he Langa Faka ‘Ikonomika ‘a e Fonua

9 Ma'asi 2015.

Ko e sekitoa Takimamata ‘a e sekitoa fika ‘uluaki ‘oku taaimu’a ‘i he langa fakalakalaka faka ‘ikonomika ‘a e fonua ‘i he lolotonga ni pea kuo hoko foki ‘a e sekitoa ni koe fa’aki’anga mo e ma’u’anga mo’ui ‘a e tokolahi ‘o e kakai ‘o e fonua he levolo kotoa ‘oku nau poletaki ke ngaue faka’utumauku ‘i hono langa hake ‘a e tafa’aki ko’eni.

‘Oku ‘i ai foki ‘a e lea fakatalutalu ‘o e sekitoa ko’eni ‘oku pehe koe takimamata koe pisinisi ‘a e tokotaha kotoa (Tourism is Everyone’s Business) ‘o ‘uhinga ia ‘oku malava ke kau kiai ha fa’ahinga kakai pe ‘i he nofo fakasosaieti.

Ko e mahu’inga ‘o e sekitoa takimamata ‘oku hā pe ia ‘i he tokanga makehe ‘oku tuku kiai ‘e he Pule’anga kae pehe ki he Fakataha’anga ‘a e kau Taki ‘o e Pasifiki kau ai ‘a Nu’usila mo ‘Aositelelia ‘i hono fakamahino ‘a e fiema’u ke fakalakalaka’i ‘a e tafa’aki ko’eni ‘o makatu’unga ‘i hono mahu’inga faka komesiale ki he ngaahi fonua ‘o e Pasifiki ‘o kau kiai ‘a Tonga ni. ‘Ikai ngata ai foki ka ‘oku ‘i ai ‘a e malohinga ‘o e tukuimotu ‘o e Pasifiki faka takimamata ‘o makatu’unga ‘i he faka’ofo’ofa faka natula honau ‘atakai pea moe makehe (unique) honau anga fakafonua.

‘Oku mahu’inga lahi foki ‘a e talanga ki he sekiota mahu’inga ni he ‘oku fiema’u pe ke mahino ki he kakai ‘o e fonua ‘a e ngaahi ngaue mahu’inga na’e fakahoko ‘e he Pule’anga motu’a pea hoko atu ‘ehe Pule’anga ‘o e ‘aho ni ‘i hono faka’uto’uta ‘a e ngaahi tafa’aki ‘e ‘unuaki ai kimu’a ‘a e fonua telia ‘a e lelei ‘a hono kakai. Ko e sekitoa takimamata ‘oku taaimu’a ‘i hono teke māmālie ki mu’a ‘a e ngaahi visone ‘a e Pule’anga ke hoko ‘a Tonga ni koha fonua ‘oku tupu ‘a hono ‘ikonomika.

‘Oku ‘omai ‘e he sekitoa takimamata ‘a e pa’anga lahitaha ki he fonua ni ‘i he ta’u ‘o fakafuofua nai ki he pa’anga ‘e 70 miliona fakahoa ki he ngoue moe toutai pehe ki he ngaahi sekitoa fakatupu koloa. Ko e ngaahi ta’u si’i kuo tau situ’a kiai na’e holo ‘a e pa’anga hū mai mei he ngoue moe toutai ‘aki ‘a e meimei peseti ‘e 30 (30%) ‘o a’u ki he tu’unga ko’ene holo mei he pa’anga ‘e 30 miliona ki he pa’anga pe ‘e 10 miliona ‘a e pa’anga ‘oku hū mai ‘i he ta’u neongo ‘oku ‘i ai ‘a e faka’ilonga lelei ‘oku ha mai. Lolotonga ia ‘oku nga’unu hake ‘a e takimamata ‘o takimu’a pea nga’unu mamalie ai pe ki ‘olunga he ta’u ko’eni ‘e 8 kuo tau situ’a kiai. ‘Oku ‘i ai ‘a e fokasi ‘e hikihiki pe ki ‘olunga ‘a e lahi ‘o e pa’anga ‘e hū mai ‘e he sekitoa ko’eni ki he fonua he ngaahi ta’u ka hoko mai.

‘Oku fika 9 foki ‘a Tonga ni ‘i he fakahokohoko ‘o e ngaahi fonua ‘i he Pasifiki ‘oku manakoa pea mo ola lelei faka ‘ikonomika ‘enau takimamata neongo ‘oku fika ‘uluaki ia ‘i he langa faka ‘ikonomika ‘a hotau ki’i fonua ni. ‘Oku taaimu’a foki ‘a Fisi, Tahiti, Cook Islands, Vanuatu, Samoa ‘i he mala’e ‘o e takimamata ‘i he tukuimotu ‘o e Pasifiki pea ‘oku makatu’unga ai ‘a e tokanga makehe hotau Pule’anga ki hono teke ‘a hono fakalakalaka’i ki mu’a ‘a e sekitoa ni neongo ‘oku lahi hono ngaahi pole.

‘Oku faka’avalisi ki he kau folau’eve’eva ‘e toko nima mano (50,000) ‘oku nau ‘ahia ‘a Tonga ni ‘i he ta’u pea ‘oku fakakalakalasi ia ki he kalasi lalahi ‘e 4 ‘a ia koe kau folau mai ‘i he ‘uhinga koe malolo ‘eve’eva (holiday Makers), ngaahi maheni mo e kainga Tonga ‘oku nau ‘eva mai ki honau ngaahi maheni mo e famili (VFR pe koe Visiting Friends and Relatives), folau mai ‘i he ‘uhinga faka pisinisi (Business Visitors), pea koe kalasi faka’osi koe ngaahi ‘uhinga kehe pe (others).

Ko e kalasi koē ‘oku folau malōlō ‘eve’eva mai ‘oku ‘uhinga ia ki he kau papālangi pea koe vahe tolu ‘e ua ‘o kinautolu koe kau Nu’usila mo e kau ‘Aositelelia pea koe vahe tolu leva ‘e taha koe kau folau’eve’eva mai ia mei ‘Amelika pehe ki he ngaahi fonua ‘o ‘Iulope pea ko hono toe leva mei he ngaahi fonua ‘o ‘Esia ‘o tokolahi taha mai ai ‘a Siapani. Ko e tu’u faka setisitika ki he tokolahi leva ‘oku tokolahi taha ‘a e kau folau malōlō ‘eve’eva mai mei Nu’usila, fika ua ‘a ‘Aositelelia pea fika tolu ‘a e ngaahi fonua ‘o ‘Iulope pea toki fika fā ‘a ‘Amelika.

Ko e kalasi ko’eni foki ‘oku taketi’i lahi taha ‘e he kau pisinisi moe kakai ‘oku nau ngaue ki he sekitoa takimamata he koe kakai ‘eni ‘oku mahino ‘oku ‘i ai ‘a ‘enau pa’anga ke fakamoleki ‘i Tonga ni ‘o kau kiai ‘enau fefononga’aki, nofo, me’atokoni, mo e ngaahi fakatau tenau fakahoko ‘o kau ai ‘a e ngaue fakamea’a hotau kakai.

Na’e fakahoko ‘e he Potungaue Takimamata ‘i he ta’u 2012 ‘a hono liliu pea mo monomono ‘a e Lao Takimamata ‘a e fonua ‘a ia na’e talu ‘ene tu’u ta’e toe ue’i mai mei he ta’u 1978. Na’e fakahoko ‘eni ‘i he ‘uhinga kuo taimi ke liliu ‘a e Lao ni ke hohoa tatau moe laka ‘a e taimi pea ke muimui ofi ki he ngaahi motolo moe founga ‘oku lelei ange ‘a ia ‘oku fakahoko ‘e he ngaahi fonua kaungā’api ‘o ‘uhinga ai ‘a e ola lelei ‘enau takimamata.

Koe konga mahuinga ‘o e liliu ko’eni na’e fakahoko koe feinga ke fakanofonofo lelei ‘a hotau anga fakafonua (traditional & cultural values) ki he Lao mo e ngaahi tu’utu’uni ngaue (policy) ‘a e Potungaue pea ke me’angaue’aki hotau anga mo ‘etau ngaahi me’a fakafonua ke hoko ia koha pou tuliki ‘i hono tu’uaki ‘o Tonga ni ke manakoa ‘e he kau folau’eve’eva. Na’e hā mahino mai lolotonga ‘o e ngaue na’e fakahoko ‘a e mahu’inga hotau tukufakaholo he ‘oku malava ketau fe’au’auhi moe hotau ngaahi fonua kaunga’api ‘i he faka’ofo’ofa fakaenatula ka ‘oku mahulu atu ‘a Tonga ni he ‘oku makehe atu hotau anga fakafonua mo hotau tukufakaholo.

‘Oku ‘uhinga ‘eni ki he kei hoko ‘a Tonga ni koe fonua pe ia ‘e taha ‘i he tahi Saute ‘oku kei Pule’anga faka Tu’i pea ‘i ai mo honau Tu’i. ‘Oku ‘ikai ngata ai ka ko Tonga ni pe ‘e taha ‘a e fonua ‘i he tukuimotu ‘o e Pasifiki na’e ‘ikai ke pule’i faka Kolonia pea na’e tau’ataina pe ia mei he ngaahi mafai faka kolonia. ‘Oku toe manakoa foki ‘etau faiva fakafonua ‘o makatu’unga ‘i he’ene molumalu, fihitu’u mo malie pea ‘oku ha mahino pe ia ‘i hono fakakau ‘ehe va’a ‘o e Pule’anga Fakatahataha (UNESCO) ‘a e lakalaka ‘i he taha ‘o e ngaahi faiva mahu’inga fakamamani lahi ‘oku mahu’inga mo totonu ke faka tolonga.

Ko e makehe ange ‘a e anga hono fokotu’utu’u hotau sosaieti ‘a ia ‘oku faka kalasi mo ‘ilonga ‘a e ngaahi tukituki ‘i he fa’unga, uho mo e anga ‘o e nofo moe fetauhi’aki (highly stratified). ‘Oku fakatahataha’i kotoa ‘a e ngaahi ‘uuni me’a ni koha makatu’unga malohi ke nofo taha ai hono tu’uaki ‘o e fonua koha feitu’u ke manakoa ‘e he folau’eve’eva. Na’e makatu’unga mei heni ‘a hono liliu ‘o e lea tu’uaki ne fa’a ngaue’aki ki hono tu’uaki ‘o e fonua ki he Kingdom of Tonga The True South Pacific pe koe Pule’anga Faka Tu’i ‘o Tonga Ko e Saute Pasifiki Mo’oni ia.

Na’e malava foki ‘i hono uiliviu ‘o e Lao ko’eni ‘a hono fokotu’u ‘o e sino tau’ataina ‘o ui ko e Tonga Tourism Authority/Tourism Tonga ‘a ia koe sino ia kene hanga ‘o fatongia’aki ‘a hono tu’uaki ‘o Tonga mo faka maketi’i ki Tu’apule’anga kae nofo taha pe ‘a e Potungaue ki hono tokangaekina ‘o e ngaahi tu’utu’uni moe hono fakalao’i ‘a e ngaahi ngaue faka takimamata ‘i he fonua. Kuo kamata ‘a e ngaue koia pea kuo kamata ke hā fakafonua mo’unga mai ‘a e kamata ke tau ‘unu’unu atu ki he founga fakamamani lahi ‘oku lele ai ‘a e ngaahi fonua lahi ‘o mamani ‘oku taaimu’a ai ‘a e sekitoa faka takimamata.

‘Oku toe malava foki ke fakahoko mo lava kakato ‘a e ngaue ki he palani mo e mape faka takimamata ‘a e fonua ki he ta’u ‘e 4 ka hoko mai pe koe Tourism Road Map 2014-2018 ‘a ia ‘oku taumu’a ia ki hono palani’i lelei ‘a e ngaahi ngaue faka takimamata ‘a e fonua ke maau mo ma’opo’opo telia ‘a e kaha’u pea mo fakapapau’i ‘e malava ke fakahoko.

‘Oku faka'ilonga lelei foki  ‘a e vakai atu 'oku muimui’i ‘e he Pule’anga fo’ou ‘a e ngaahi ngaue ki he sekitoa takimamata pea toe mahulu atu ko hono fakaha ‘e he Pule’anga Nu’usila ‘e tukuange mai ‘enau pa’anga tokoni ‘a ia na’a nau puke makatu’unga ‘i he vakapuna MA60.

Leave a comment

Make sure you enter all the required information, indicated by an asterisk (*). HTML code is not allowed.

back to top