Logo
Print this page

‘Oku fakamamahi’i nai ‘a e kakai tangata he nofo ‘api mo e sosaieti? Featured

‘Oku fakamamahi’i nai ‘a e kakai tangata he nofo ‘api mo e sosaieti?

13 Tisema, 2016. ‘Oku malie lahi ‘i he ngaahi ‘aho ni hono taukave’i ‘a e totonu ‘a e tangata (huma rights) pea koe kaveinga fakamamani lahi foki ia ‘oku taukave’i mo teke ‘e he Pule’anga Fakatahataha pe koe United Nations pea poupou kiai moe ngaahi fonua memipa kau ai 'a Tonga ni.

‘Oku mahino pe foki ‘a e ngaahi kulupu ‘oku nau teke ‘a e ngaahi totonu pea ‘oku matamata 'oku malohi ange pe foki ‘a e ngaahi kulupu ‘oku teke ‘a e totonu ‘a e kakai fefine pehe ki he longa’i fanau.

Ko e ngaahi kaveinga tefito foki ki he fakamamahi ki he kakai fefine mo e fanau ‘oku hoko ia ‘i ‘api ‘a ia ‘oku fa’a ‘iloa he lea faka-Pilitānia koe “violence against women” pe koe “domestic violence”.

‘Oku fu’u mahu’inga foki ‘a hono muimui’i ‘a e ngaahi totonu ko’eni ‘a e kakai fefine ‘a ia ‘oku ho’ata mai he konivēsio fakamamani lahi ‘oku ‘iloa koe CEDAW pea ‘oku hā hono tefito’i anga ‘i hono Talaki Fakamamani Lahi ‘a e Totonu ‘a e Tangata pe koe Universal Declarations of Huma Rights.

Ko e kaveinga foki ‘eni ia ‘oku le’olahi ‘i mamani neongo ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi tukituki faka-tukufakaholo ‘a e ngaahi fonua lahi kau ai ‘a Tonga ni ‘a ia ‘oku tu’u fehangahangai mo e ngaahi totonu ko’eni pea ‘oku fai hono faka’apa’apa’i ‘a e taukave ‘a e ongo tafa’aki tautautefito ki he fepaki ‘a e totonu ‘a e tangata (human rights) mo e ngaahi poutuliki faka-tukufakaholo.

Ka neongo kotoa ‘eni ‘oku tau poupou kakato ki hono teke ke ta’ota’ofi hono fakaehaua ‘a e kakai fefine pehe ki he’etau fanau pea ‘oku poupou’i fakamamani lahi foki ‘eni pea ‘oku mahu’inga ke fakahoko.

‘I he taimi tatau ‘oku fakahoko foki ‘a e tokanga makehe ia pe ‘oku hoko ‘a e fakamamahi natula tatau ki he kakai tangata ‘i he fonua pe ‘ikai?. Ko hono ‘ai mahino ‘oku hoko ka koe toe ‘eni ketau mahino’i ‘a e voliume pe koe lahi ‘ene hoko ‘i he fonua.

‘Oku ‘ikai foki ke angamaheni ‘aki ‘i he anga ‘etau nofo ke tu’u ‘a e matu’a tangata ‘o lele ‘o launga ki he kau polisi pe koha fa’ahinga mafai ma’olunga ange he soasieti fekau’aki moha fakamamahi ‘oku hoko kiate kinautolu ‘e he kakai fefine pe ko honau ngaahi mali, pe kaume’a pe koe fefine ‘oku fai ha nofo fakamali.

Ko e natula fakatangata pe foki ‘eni ia pea ‘oku ‘alu fakataha pe foki ia mo e hotau ‘ulungaanga fakafonua. ‘Oku ‘ikai ngata ai ka ‘oku hā ngali faka-mā foki ke tu’u hake ha motu’a tangata koe launga‘i hano fakamamahi’i ia.

‘I he taimi tatau foki ‘oku te’eki ai ke tu’u ‘i Tonga ni foki ia ha senitā ki he kakai tangata hange koia kuo fokotu’u ma’a e kakai fefine ka ‘oku fu’u mahu’inga foki ke tu’u ha senitā pehe ni pea ako’i moe kakai tangata kenau tali ‘a e ta’au ko’eni.

‘I ha fekumi mo ha ki’i savea kuo fakahoko ‘e he Nepituno ‘oku mahino mei ai koe konga ‘a e fakamamahi ‘oku hoko ki he kakai fefine koe sauni fakafetongi ‘e he kakai tangata.

Ko e fa’ahinga sauni ko’eni ‘oku hoko ia ‘i he nofo faka-mali, kaume’a pe fakasuva ki ha fakamamahi ‘i he natula kehekehe na’e fakahoko ange ki he kakai tangata ko’eni ‘e he kakai fefine.

‘Oku ‘uhinga ‘a e sauni ki ha fakamamahi faka’atamai (mental abuse) fakaongo (emotional abuse), faka-fakakaukau (psychological abuse).
‘Oku hala ‘aupito fakalao mo fakamōlale ke to’o ‘e he kakai tangata ‘a e lao ki honau nima pea kenau fai tautea ka koe poini ‘oku mahu’inga heni ‘oku hoko ‘a e fakamamahi ki he kakai tangata.

‘Oku fakatātā ‘aki ‘a e kapekape’i ma’u pe ‘e he finematu’a ‘a e matu’a, folau ‘a e husepaniti kae ‘alu e uaifi ia moha siana kehe pe koe ‘alu ‘a e uaifi ia moha siana kehe, ‘ikai faitotonu ‘a e kakai fefine ki he kakai tangata ‘i nofo fakamali, mali moe faikaume’a moe ngaahi ‘ulungaanga tatau ‘o hange pe koia ‘oku fakahoko ‘e he kakai tangata ki he kakai fefine ‘o kau ai hono taa mo fakamamahi’i faka-sino pe faka-fisikale ‘e he kakai fefine ‘a e kakai tangata.

Kuo fakahoko moe talanoa ki he kau ‘ofisa polisi, kau fakafofonga lao, kau faifekau, kakai mafai fale’i, kakai falala’anga, mo e matu’a ma’u famili pehe ki he fanau ‘o fakapapau’i ‘oku hoko ‘a hono fakamamahi’i mo fakaehaua ‘e he kakai fefine ‘a e kakai tangata 'i he sosaieti.

'Oku fakaloloma 'a e ngaahi vahevahe mei he tokolahi pea 'oku mahu’inga ke fakahoko ha vakai ki he kaveinga ko’eni he koe tahi pea koe tahi ‘oku hu’a mai.

Nepituno Media Online © 2015. All rights reserved.