Ko e Fili Fakahāloto (Vote of No Confidence) ko e me’angāue faka-Temokalati ^Featured

Ko e Fili Fakahāloto (Vote of No Confidence) ko e me’angāue faka-Temokalati ia ‘oku ngāue’aki ‘e he fa’unga pule faka-Temokalati ke sivisivi’i ‘aki ‘a e fua fatongia ‘a e kau taki faka-Politikale.

‘Oku lahi ‘a e ngaahi me’afua faka-Temokalati ke tala ‘aki pe ‘oku lelei pe kovi ‘a e taki ‘oha fonua ka ko e Fili Fakahāloto (Vote of No Confidence) ko e taha ia ‘o e ngaahi me’afua. ‘Oku taumu’a pe ia ke ma’u ‘a e laumālie ‘o e pule lelei pea kene fakapalanisi (check and balance) ‘a e founga ‘oku tataki’aki ‘a e fonua. ‘Oku lahi hono ngāue’aki ‘a e me’afua ko’eni ‘i he ngaahi fonua Temokalati kae tautautefito ki he ngaahi fonua ‘o e Pasifiki.

‘I he ngaahi fonua Temokalati ‘oku fakalele faka-paati (party system) ‘oku malava hono sivisivi’i ‘a e founga pule ‘a e Pule’anga pe koe fa’ahi ‘oku taki ‘i he ngaahi fakataha’anga faka-paati (party caucus) pea ‘oku malava ‘e he fa’ahi ‘oku taki ke tukuhifo ‘a e taki kapau ‘oku ‘ikai fakafiemalie ‘ene tataki ‘a e fonua.

‘Oku toutou hoko hono ngaue’aki ‘a e me’angāue faka-Temokalati ko’eni ‘i ‘Aositelēlia ‘a ia ‘oku malava ke tukuhifo ‘a e Palēmia ‘e he fa’ahi pe ‘oku taki pea koe tu’o ua ‘eni ‘ene hoko ‘i he fonua temokalati lahi taha 'i he Pasifiki ‘i loto he ta’u pe ‘e 5 kuo hili.

Ko e founga ‘e taha ‘oku anga maheni’aki ko e tali pe ki he fili hoko (General Election) ka ‘oku fa’a fuoloa ‘eni pea ‘oku fa’a a’u ki he fili hono hoko kuo ta’e’aonga ha fonua kapau ‘oku ‘ikai lelei hono tataki.‘Oku ‘ikai hano kovi ‘e taha hono ngāue’aki ‘o e me’angāue ko’eni ‘a e Fili Fakahāloto (Vote of No Confidence) he ‘oku ‘ikai ngata ‘i he’ene fakalao ka kuo ‘osi fakatoka ki he Konisitūtone ‘o e fonua pehe ki he tu’utu’uni ngāue ‘a e Fale Alea ke ngaue’aki.

‘Oku toutou he’aki foki he ngaahi ‘aho ni ‘i he nānāfaki ke fakahoko hono toe ngāue’aki ‘a e me’angāue faka-Temokalati ko’eni tokua ‘e ‘ikai ke ‘ata lelei ‘a e fonua pea ‘e ‘ikai ke lava ha ngāue ka fakahoko ‘eni. ‘Oku ‘ikai toe kehekehe ‘eni ia mo hano talamai ke ‘oua ‘e ngāue’aki ‘a e ngaahi me’angāue faka-Temokalati kuo fokotu’u ‘e he Konisitūtone mo e Lao kae tuku pe ke lele noa’ia pe ‘a e fonua ia.

Ko e ola ‘oha Fili Fakahāloto (Vote of No Confidence) kapau ‘e fakahū ki he Fale Alea ‘o Tonga ‘oku ‘ikai ke fakapapau’i ia pe ‘e malava ke fetongi ‘a e Palēmia pe ‘ikai he ‘oku makatu’unga ia he ngaahi makatu’unga mo e ‘uhinga ‘e fakahū mai ‘aki ha fokotu’u mei he tafa’aki ‘oku nau fakahoko ‘a e fatongia fakaanga.

‘I he tafa’aki ‘e taha ko e fa’ahinga me’angaue ‘eni ia ‘oku makatu’unga 'i he fika (number game) he ko e fa’ahi pe ‘e tokolahi koia ‘e mālohi. ‘Oku 'i ai foki mo hono ngaahi ouau ‘a ia ‘oku ui ko e fakatau hoosi (horse trading) (hūfanga he fakatapu) ‘a ia ‘oku taumu’a ke tohoaki’i ‘a e fika ke tokolahi ange kae ikuna ha fa'ahi ‘i he pāloti.

Kaikehe ko e poini mahu’inga ia heni ke fakamahino ki he kakai ‘o e fonua ko e Fili Fakahāloto (Vote of No Confidence) ‘oku faka-Temokalati pea ‘oku ‘ikai koha fa’ahinga me’angāue ia ke taki hala’i ‘aki e kakai ‘o e fonua ‘o pehe tokua kapau ‘e ngāue’aki pea ‘e kovi ki he fonua mo e langa fakalakalaka pea ‘ata kovi ai mo Tonga ki mamani.

‘Oku toe he’aki foki he taimi lahi ‘o pehe ko e fakalotokovi lolotonga ia ‘oku ‘omai ‘a e tau’atāina ‘i he laumalie ‘o e Temokalati ke ngāue’aki pea tukukehe ange 'a hono tohi 'uli'uli mo hinehina 'i he Konisitūtone 'o e fonua.

Ko e fo’i fakapūlou ia ‘oku fiema’u ke mahino ki he kakai ‘o e fonua ko e fa’ahinga sio ia ‘oku ‘ikai faka-Temokalati ‘a e feinga ke fa’o puha ‘a e ngaahi me’angāue ‘oku ne fakapapau’i ‘a e pule lelei mo e pule ‘a e lao. Ko e me'a kehe 'a e fa'ahi ia 'e ikuna mo e fiema'u fakafo'ituitui 'a e tokolahi 'i he'enau tui fakapolitikale fakafo'ituitui mei he hono ngaue'aki 'a e me'angaue 'oku fakalao.

‘Oku totonu ke toe fakakaukau lelei ‘a kinautolu ‘oku nau fakafepaki’i hono ngaue’aki ‘a e Fili Fakahāloto (Vote of No Confidence) he ‘e malava ke ne ‘ave ‘a e ‘ata fakapopula ‘a e Temokalati ‘a e fonua.

Kuo 'osi ngāue'aki 'a e me'angāue ko'eni 'i Tonga ni 'i he 2012 pea na'e fakahū atu 'a e fokotu'u ko'eni ki he Fale Alea 'o Tonga 'e he fa'ahi na'a nau fakahoko 'a e fatongia fakaanga 'i he 'aho koia 'a ia na'e taki ai 'a e Palēmia 'o e 'aho ni Samuela 'Akilisi Pohiva.