Tu'utu'uni Ngāue Sio ki he Hahake (Look East Policy) ^Featured

Kuo tōtōfa 'i Mala'ekula 'a e La'ā 'o e Kuonga hono Fā ka 'oku kei vanavanaiki mai 'a e hikuhikule'o 'o e langi mama'o mo e maa'imoa 'a ia na'e hoko koe tu'utu'uni ngāue ke muiaki pea na'e mokoi kiai 'a Ha'a Moheofo. Na'e 'iloa foki 'eni koe "Sio ki he Hahake" pe ko e "Look East Policy" 'i he lea faka-Pilitānia. Na'e toe muimui'i ofi 'a e langi mama'o ko 'eni 'e he La'ā 'o e Kuonga hono nima pea 'oku mahino mai 'i he ngaahi 'aho ni ta koā koe visone ne taumama'o fau pea kuo faka'imisi mai ia a ko e mo'oni 'i he ngaahi 'aho ni.

Ko e laumalie 'o e Tu'utu'uni Ngāue Sio Ki he Hahake (Look East Policy) 'oku toka ia 'i he fakakaukau ko e pātoloaki 'a e ngāue fakataha mo hotau ngaahi hoa ngāue anga maheni mei he Hihifo (traditional allies) hangē ko 'Amelika, Pilitānia pea lahilahi mai ki he faka'osinga 'o e senituli 20 ki he ngaahi 'aho ni 'e Nu'usila mo 'Aositelēlia. 'I he taimi tatau 'oku totonu ketau toe sio atu ki he ngaahi fonua 'o e Hahake kae tautautefito 'eni ki he ngaahi fonua'Esia pea ke langa ha vā fengaue'aki tatau telia 'a e kaha'u.

'Oku malie 'a e fakakaukau he na'u 'uhinga 'i he vaofi 'etau sivilaise mo 'etau toe kumi kiha sivilaise fo'ou ange ke fai mei ai hotau langa hake.  Na'e fakatoka 'i he makatu'unga mālohi 'a e langi mama'o ko'eni pea kamata ke fakatoka 'a e ngaahi makatu'unga faka-tipilōmetika ke fakava'e 'aki 'a e nga'unu ko'eni. 'I he taimi tatau na'e fika'i lelei 'a e tu'utu'uni ngāue ki muli (Foreign Policy) 'a e fonua 'o kamata'aki hono tukuange 'o Taiwan kae 'unu 'a Tonga ki Siaina Lahi (People's Republic of China) 'a ia 'oku tuku'au mai 'o 'au ki he 'aho ni. Na'e kau kiai mo hono kamata 'ave 'etau fanau ako ki 'Esia 'o lahilahi ki Siapani pea fai mai ai ke kau atu kiai mo Siaina 'o lahilahi kiai ki mui ni mai.

'Oku lahi 'a e ngaahi faka'uhinga 'e 'alu mo e hisitōlia ka koe makatu'unga tefito foki 'o e langi mama'o ko'eni koe langa ha vā fengāue'aki mo e ngaahi fonua 'o e Hahake. Na'e mahino lelei foki 'a e nga'unu fakamamani lahi mo e ta'au faka-kolope (Globalisation) pea na'e 'Afio'i tonu 'eni mei Fale Lahi 'o makatu'unga mei ai 'a e fakakaukau ko'eni. Ko e nga'unu 'eni na'e 'ikai fai ha 'amanaki 'e fu'u vave 'ene hoko 'a ia 'oku hoko 'i loto he ta'u nai pe 'e tolungofulu tupu si'i.

'Oku 'uhinga 'eni ki he kamata mai 'i he ta'u tahahiva valungofulu tupu 'o tukua'u mai ai 'a e malele 'a e ngaahi fonua 'Esia 'o taki mu'a mai ai 'a Siapani kenau fe'au'auhi mo e ngaahi 'ikonomika lalahi 'o mamani 'a ia na'e taki mai 'e 'Amelika, Lūsia mo Pilitānia. Na'e makape foki mo e ngaahi 'ikonomika 'o e ngaahi fonua 'o 'Esia Tonga Hahake (South East Asia) 'o kau kiai 'a Kolea Tonga, Filipaini mo Taiwan pea na'e mahino pe foki 'a e langa tuai 'a Siaina lahi ka koe ta'au foki 'o e vaka lahi.

Na'e a'u mai ki he holofa 'a e Kominiusi mo hono fakaavaava 'e Siaina 'ene tu'utu'uni ngaue ki muli (Foreign Policy) pea hopo mai ki he lolotonga 'o e fefakatau'aki 'o mahino leva mei ai 'a e tu'u 'a e 'ea ki he kaha'u. 'Oku kei lele pe 'a Siaina he fa'unga faka-Kominiusi ka koe laumalie 'o e fe'au'auhi faka-'Ikonomika faka-Uēsite (capitalism) 'oku ne faka'uli'i 'enau langa fakalakalaka faka-'Ikonimika. Ko'eni kuo hoko 'a Siaina ko e 'ikonomika lahi taha ia hono ua 'i mamani pea 'oku 'i ai 'a e 'amanaki 'e malava kene fakalaka'i 'a 'Amelika 'i he kaha'u.

'I he'ene a'u mai ki he kuonga ni, kuo tokamālie lelei mai 'a e halafononga 'o Tonga pea 'oku tau kai melie he ta'au 'o e Fangota 'a e Lulutai 'a ia kuo hoko 'a e visone 'o mo'oni. Kuo tau lave he ako mo e ngaahi sikolasipi ki 'Esia tukukehe ange 'a e laui miliona 'o e tokoni faka-Pa'anga kuo mahua mai ki he fonua ki he'etu tau langa fakalakalaka faka sosiale, tukufakaholo, politikale mo 'ikonomika pea kuo hoko 'a e Hahake ko hotau paletu'a he ngaahi 'aho ni.

'Oku a'u 'eni kiha tu'unga ko 'etau a'u pe ki he tetepu pea kite faka-fonuamo'unga mai leva 'a Siaina ke fakahoko kiai ha fakatangitangi. 'Oku toutou hoko ia he ngaahi 'aho ni pea na'e fakatoka pe ia ke pehe.

'Oku kei 'i ai pe foki 'a e kakai 'oku nau kei fehu'ia 'a e tu'u'unga hono 'ave 'etau fanau ako ke ako 'i 'Esia ka 'oku mahino ngofua pe foki he taimi tatau 'a e tali kiai. Ko e me'afua lelei taha ki he tu'unga fakaako 'a ha fonua ko honau tu'unga fakalalaka kae tautautefito ki he 'elia 'o e 'ikonomika mo e sosiale. 'Oku 'i ai 'a e ngaahi tō kehekehe 'oku hoko 'o hange ko ia 'oku hoko he'etau fanau ako fakafaito'o na'a nau ako 'i Siaina hange koia 'oku 'ohake he mitia he ngaahi 'aho ni ka 'oku 'i ai pe hono founga.

'Oku fakahoko e ngāue kiai ke fakamali'i lelei 'a e ongo sisitemi pea faka'ataa mo e ako ngāue (practical) kiha taimi loloa ange. 'Oku 'a tautolu ia he ngaahi 'aho ni ketau fakatokalelei 'a e ngaahi fakaikiiki koia ka koe halafononga kuo kotofa pea 'oku tau taa'imalie ai.

Ko e fakatātā pe ia 'e taha 'o e tō kehekehe 'oku malava ke 'oatu heni ketau sio kiai ka 'oku vete ngofua pe ka ko e poini mahu'inga ia heni ko'etau kai melie he Tu'utu'uni Ngāue Sio Ki he Hahake (Look East Policy) 'a ia na'e fakatoka he laumalie 'o e 'ofa fonua mo e siofaki ma'a e kakai 'o e fonua. Kuo faka-Sino mai 'e Siaina mo Siapani 'a e visone 'a Ha'a Moheofo mo e laumalie 'o e langimama'o koia.

'Oku lahi hono ngaahi pole 'o hange ko ha toe fa'ahinga langa ngāue pe 'i he mamani ko'eni ka ketau sio lelei kiai pea 'oku totonu 'i he taimi tatau ketau me'angāue lelei'aki ki he lelei fakalukufua 'a e fonua.