Ko e hā ‘oku manavasi’i ai Palēmia tali fehu’i fekau’aki mo e Ako? ^Featured

Nuku’alofa, 21 Ma’asi 2019. Kuo tā tu’o lahi mai ‘eni hono fehu’ia ‘a e tu’unga ‘oku ‘i ai ‘a e ako ‘i he fonua kae tautautefito ki he ola ‘o e ngaahi sivi faka-Pule’anga ‘a ia na’e mahino mai ‘a e ‘ikai fakafiemālie hono ola ‘i he ta’u 2015. ‘Oku kaunga tonu ki heni ‘a e liliu mei he maaka tulifua (Standardization) ki he maaka to’ofua (Raw Marks) pea kuo lahi fau ‘a e laulea kiai ‘i he fonua pea toutou ‘ohake ‘e he ngaahi mītia.

Ko e me’a ‘oku fakatupu fifili ko e te’eki pe ke hā tu’o taha mai ‘a e ‘Eiki Palēmia ‘a ia koia ‘oku Minisitā ‘i he Potungāue Ako ke ‘omai ha tali mahino mo fakafiemalie ki he kakai ‘o e fonua. Ko e talu ‘a e kamata ‘o e mahina ko Ma’asi mo e feinga ‘a e ngaahi mītia ki he Palēmia ke fai ha fakataha mo e kau Faiongoongo (Media Conference) fekau’aki mo e kaveinga ni mo e te’eki pe ke hoko.

‘Oku taki mu’a heni ‘a e Kosilio ‘a e Kau Faiongoongo (Tonga Media Council) ‘i hono teke ‘a e kaveinga ni ka ‘oku mahino mai mei he ‘Ofisi ‘o e Palēmia ‘i hano fakahoko mei he PA ‘a e Palēmia Po’oi Pohiva ‘oku ‘i ai pe ‘a e ngaahi fakangtangata ‘a e ngaahi fehu’i ‘e fai hono tali mo e ngaahi fehu’i ‘e ‘ikai malava ke tali. ‘Oku kau ‘a e ngaahi fehu’i fekau’aki mo e ako ‘i hono tautoloi. 'Ikai ngata ai ka 'oku 'ikai malava ke fakahoko 'a e ngaahi fakataha (Media/Press Conference) 'oku kolenga 'e he ngaahi mītia ka 'oku 'omai hangatonu pe 'a e tali tohi ia 'a e Palēmia 'i he ngaahi ongoongo tukuatu mei he 'Ofisi Palēmia.

Na’e fakahoko foki mo e fetu’utaki ‘a e ngaahi mītia ki he Potungāue Ako pea ‘oku mahino mai foki mei ai ‘oku ‘i he Palēmia ‘a ia ko e Minisitā Ako pe foki ia ‘a e mafai ke tuku ha fakamatala ki tu’a fekau’aki mo e ngaahi ngāue ‘a e Potungāue Ako.

Na'e fakamahino mei he CEO Claude Tupou na'e 'osi fai hono fakahoko ki he Minisitā Ako pea na'e fiemalie pe ke fakahoko ha fakataha mo e mītia ka na'e toe fakahoko telefoni kiate ia 'e Poo'i Pohiva 'i he efiafi Pulelulu (09/03/2016) kene fakahoko pe ‘eni mo e kau tokoni CEO pea ke fakakakato 'a e fiema'u 'a e Tonga Media Council. Fakatatau ki he fakamatala ‘a Claude Tupou ‘a ia ‘oku ha ‘i he’ene tohi ki he kau faiongoongo 'i he 'imeili fekau'aki mo e kaveinga ni, na’e ‘ave 'a e fiema'u ko 'eni ki he fakataha 'a e kau Tokoni CEO 'i he 'aho Tu'apulelulu (10/03/2016) pea ko e fale'i kiate ia ‘e hono kau tokoni ‘oku 'i he mafai pe ia 'o e Minisitā ke fakangofua ‘eni.

Na’e toe fakahoko mai pe foki mei a Claude ‘a e kole ke kataki pe 'a e Tonga Media Council 'o toe fakahoko hangatonu pe 'a 'enau fiema'u ki he Minisitā Ako ke ‘omi ha ngofua. ‘Oku mahino ngofua pe ‘a e tu’unga ‘oku ‘i ai ‘a e CEO mo hono kau tokoni ka ‘oku mahu’inga foki ‘i he taimi tatau ke tau sio ki he ngaahi fehu’i ko’eni:

•    ‘Oku malava nai ke solova fakalotofale ‘e he Potungāue mo ‘enau Minisitā ‘a e fetuhuaki ko’eni ‘i he mafai kae fei mo fakahoko ha tali ki he kakai mo e fonua?

•     ‘Oku ‘i ai nai ha me’a ‘oku fūfū’i fekau’aki mo e kaveinga ‘oku vivili atu kiai ‘a e ngaahi kautaha ongoongo?

•    Ko e fē ‘a e ‘ata ki tu’a mo e taliui ki he kakai ‘oku toutou tu’uaki ‘e he Pule’anga ko’eni?

•    ‘E fakalongolongo’i nai ‘a e kaveinga ni ke ngalo mo mole faka'aufuli mei he fonua?

•    'E faito'o nai 'a e palopalema ni kapau 'oku hoko pe 'e tuku pe ke 'alu hifo fakataha mo e ako 'i he fonua ni?

•    Ko e hā e tu’unga ‘oku ‘i ai ‘a e ako ‘i he fakahokohoko ‘a e ‘asenita ngaue ‘a e Pule’anga?

‘Oku ‘i ai ‘a e faka’apa’apa lahi ki he Potungāue ko’eni mo honau taki ka ‘oku totonu ke mahino ‘e ‘ikai pea he’ikai ke tukuinoa’i ‘a e kaveinga ko’eni he ‘oku fu’u pelepelengesi ki he fonua. ‘Ikai ngata ai ‘oku totonu ke tau tu’u fakataha ‘o lea he ko e fonua tau’ataina ‘a Tonga ni. Ko e fatongia ia ‘o e mītia ke faka’au ki he kakai ‘a e ngaahi me’a ‘oku totonu kenau ‘ilo kiai mo kaunga tonu ki he’enau mo’ui.

Kapau leva ‘oku ‘i ai ha fehalaaki pea fai mo fakahā mai (admit) ki he fonua pea fakalelei’i leva he ‘oku mahu’inga ange ‘a hono saupulu kei taimi ‘etau ako ‘i he feinga ke ongoongo lelei ‘a e fua fatongia.

Ko e pole foki ia fekau’aki moe kaveinga ko’eni ke tau kumi ki he mo’oni ‘a ia ‘e fou mei ai ‘a e fakahoko fatongia ‘e tu’uloa mo tolonga kae tauatautefito ki he ngaahi pou tuliki ‘o ‘etau nofo ‘o kau ai ‘a e lotu mo e ako.

Ko e hia fai’ilo ‘a e ‘ilo pe ‘a e palopalema kae fakalongolongo pe ‘o sio mo ‘ikai fakahoko ha ngāue kiai.