Logo
Print this page

Ko e Ngaahi Lea Tonga Heliaki, Paloveape pē Fakatātā Fo'ou 2 Featured

Palofesa Hufanga Dr. 'Okusitino Mahina Palofesa Hufanga Dr. 'Okusitino Mahina

FONUA MOE TALA/CULTURE AND LANGUAGE

‘ATIKOLO 30: KOE NGAAHI LEA TONGA HELIAKI, PALOVEAPE PĒ FAKATĀTĀ FO‘OU 2

Fai ‘e Palōfesa Hūfanga Dr ‘Ōkusitino Māhina
Professor of Art, Culture + Critical Anthropology
Moana University + Vava‘u Academy for Critical Inquiry + Applied Research

Na‘a ku kamata lave, he ‘atikolo 28, ki he ngaahi lea Tonga heliaki, paloveape pē fakatātā fo‘ou 1, ‘aia na‘e ma‘u he tufunga lea moe faiva lea he ngaahi faikava, ha‘ofanga, talanoa, malanga, pōlotu, pōhiva moe me‘afaka‘eiki ka te u hoko atu heni, he ‘atikolo 30, ki he ngaahi lea Tonga heliaki, paloveape pē fakatātā fo‘ou 2, ‘o hangē ko ia ‘oku ‘oatu ‘i lalo:

1. ‘Oua ‘e kai‘aki ‘ae ifo kae kai‘aki ‘ae ‘ilo – ‘Oku ‘uhinga ki ha mu‘omu‘a ma‘u pē ‘ae mahino he fiema‘u (Ma‘u mei he kai).
2. Hangē ha mofi ‘oho‘ulu ‘ene langa pea uhu – ‘Oku ‘uhinga ki ha fehangahangai mo ha faingata‘a hulu fau (Ma‘u mei he mahaki).
3. Pā pē mo ‘alu – ‘Oku ‘uhinga ki hono fai hokohoko ha ngāue ke lava lelei (Vakai kihe: Tā pē mo laka; ma‘u mei he mala‘e tau)).
4. Tā pē mo laka - ‘Oku ‘uhinga ki hono fai hokohoko ha ngāue ke lava lelei (Vakai kihe, Pā pē mo ‘alu; ma‘u mei he mala‘e tau).
5. To‘o mo tafi – ‘Oku ‘uhinga ki ha me‘a ‘oku lelei mo ‘aonga lahi (Ma‘u mei he faito‘o).
6. Mole mo ‘osi – ‘Oku ‘uhinga ki ha me‘a ‘oku ‘ikai mā‘uhinga (Ma‘u mei he lotu).
7. ‘Alu mo foki – ‘Oku ‘uhinga ki ha me‘a ‘oku feliliuaki/feliuliuaki (Vakai ki he, ‘Utu mo lilingi; ma‘u mei he lotu).
8. ‘Utu mo lilingi – ‘Oku ‘uhinga ki ha me‘a ‘oku feliliuaki/feliuliuaki (Vakai ki he, ‘Alu mo foki; ma‘u mei he lotu)
9. Tuki mo nonofo – ‘Oku ‘uhinga ki ha ngāue fakamaau mo fakama‘opo‘opo (Ma‘u mei he akonaki moe talatalaifale).
10. Tuki pē mo tuki kae ‘ikai to‘oa – ‘Oku ‘uhinga ki ha ngāue ‘oku ‘ikai hano ola (Ma‘u mei he ta‘anga hiva kakala mālie ‘a Nau Saimone).

ANFF leva ē malanga kae tau,
‘Ofa ma‘u moe ‘ānau,
Ka tau toki hoko atu.

Nepituno Media Online © 2015. All rights reserved.