Menu
cache/resized/7a303faa48902efd848c7494b9385c2b.jpg

RED

Rapid Engineering Diagnostic

Specialize in:

...

Ko Palōfesa Edward Said mo Palōfesa Epeli Hau’ofa Featured

Professor Epeli Hau'ofa Professor Epeli Hau'ofa

FONUA MO E TALA/CULTURE AND LANGUAGE
‘ATIKOLO 15
KO PALŌFESA EDWARD SAID MO PALŌFESA EPELI HAU‘OFA

Fai ‘e Palōfesa Hūfanga Dr ‘Ōkusitino Māhina
Professor of Art, Culture and Critical Anthropology
Vava’u Academy for Critical Inquiry and Applied Research [VACIAR] &
Tonga International Academy [TIA]

Na‘a ku lave, he ‘atikolo 14, ki he “heliaki,” “fakatātā” mo e “mōtolo” ko e ngaahi me‘angāue faka‘aati, fakalitilali mo fakaako/fakasaienisi hono fakafenāpasi ‘a e fepaki, ‘a ia ‘oku liliu mei he tu‘unga ‘o e felekeu ki he tūkunga ‘a e maau he funga ‘o e tatau mo e potupotutatau ke ma‘u ‘a e mālie pē faka‘ofo‘ofa, ‘o fōfōlinga ke nau ‘uhinga tatau kotoa pē ki he “lea‘aki ha me‘a ‘e taha” ka e “‘uhinga ia ki ha me‘a ‘e taha” – ka te u lau heni, he ‘atikolo 15, ki ha konga si‘i ‘o e ngāue ma‘ongo‘onga ‘a e ongo sikola ongoongoa ko Palōfesa Edward Said ‘o Hahake Loloto fekau‘aki mo e Orientalism mo Palōfesa Epeli Hau‘ofa ‘o Tonga felāve‘i mo e Moanaism [pē Oceanism].

‘Oku ha‘u ‘a e lea ‘Ingilisi ko e “orientalism” mei he lea ‘Ingilisi ko e “oriental” mo e lea ‘Ingilisi ko e “oriental” mei he lea ‘Ingilisi ko e “orient,” ‘o ‘uhinga ki he lea ‘Ingilisi ko e “east” mo e lea ‘Ingilisi ko e “east” ki he lea Tonga ko e “hahake” – ka e hu‘u ‘a e lea Moana/Tonga ko e “moana” mei he lea Moana/Tonga ko e “moana” mo to e ‘uhinga ‘a e lea Moana/Tonga ko e “moana” ki he lea ‘Ingilisi ko e “pacific” mo e lea ‘Ingilisi ko e “pacific” ki he lea Tonga ko e “pasifiki.” ‘Oku to e ‘iloa ‘a e lea Moana/Tonga ko e “Moana” ko e ongo lea ‘Ingilisi ko e “Oceania” mo e “Pacific,” ‘o fetongi ‘e he ongo lea ‘Ingilisi ko e “Oceania” mo e “Pacific” ‘a e lea Moana/Tonga ko e “Moana.”

Palofesa Edward Said

‘Oku ‘iloa ‘a Palōfesa Said ko e palōfesa he litesā [literature] he’ene tohi manakoa ko e Orientalism, ‘a ia na‘a ne fakaanga‘i ta‘eufi ai hono mimio mamahi ‘e he kau sikola ‘o e Uēsite mei he sio fakaUēsite ‘a e ngaahi talafonua/kalatua ‘o e ngaahi fonua Hahake, ‘o hangē ko honau kakai mo ‘enau fakakaukau, lotu, ‘atamai, ‘aati, angafai, mo‘ui, tui mo e hā fua. ‘Oku tatau tofu pē mo Palōfesa Hau‘ofa ko e palōfesa he ‘ātolopolosia [anthropology] he‘ene fakaanga‘i fefeka hono fulihi ta‘efakaongonoa ‘e he kau sikola ‘o e Uēsite mei he ‘uhinga faka Uēsite ‘a e Moana he‘ene ngaahi ngaue faka‘akatemika mo faka‘aati mo fakalitilali, ‘a ia ‘oku ou ui ko e Moanaism [pē Oceanism].

Na‘e ‘ikai ngata pē he a‘aa‘a ‘ene fakaanga‘i fefeka hono uesia kovi ‘e he sikolasipi mo e sio faka Uēsite ‘a e ngaahi talafonua/kalatua ‘a e Moana he‘ene ngaahi ngāue faka‘akatemika fungani he ‘ātolopolosia [anthropology], ‘o hangē ko e “Our Sea of Islands” [“Hotau Tahi ‘Otumotu”] mo e “Pasts to Remember” [“Ngaahi Kuohili ke Manatua”] ka e to e kavekavea‘u ki he‘ene ngaahi ngāue faka‘aati mo fakalitilali masani he faiva fakaoli [kometī, comedy], ‘o hangē ko ‘ene ongo tohi ko e Tales of the Tikongs [Ngaahi Talanoa ‘o e Kau Tīkongo] mo e Kisses in the Nederends [Ngaahi Fekita mo Kitautolu] mo e faiva ta‘anga [poetry], ‘o hangē ko ‘ene maau ‘iloa ko e “Blood in the Kava Bowl” [“Toto he Tano‘a Kava”].

Na‘a ne taukave tu‘uma‘u he “Hotau Tahi ‘Otumotu” kuo fu‘u loakāliu hono taku ‘e he Uēsite ko e ngaahi ‘otumotu si‘i ‘a e Moana ka ‘o ka ta u lau hono lahi vavale fakataha mo e mafolaloa ‘a e ngaahi motu, ‘o lahi mama‘o ange ia he ngaahi fonua lalahi. ‘Oku mahu‘inga/mā‘uhinga leva ke fulihi ‘etau fakakaukau mei he “si‘i” ki he “lahi,” ‘o ta u fakatau‘atāina pē kitautolu ‘e kitautolu mei he popula ‘o e sio fakaUēsite – mo e “Ngaahi Kuohili ke Manatua” he‘etau fakamā‘uhinga ‘a e kuohili, ‘o tuku ‘i mu‘a ko e tūhulu he lolotonga/lotolotonga, ‘a ia ‘oku fehangahangai tonu mo e sio fakaUēsite, ‘o tuku ‘a e kuohili ‘i mui, ‘o taku ‘oku ma‘olalo ka e ma‘olunga ange ‘a e lotolotonga mo e kaha‘u.

Na‘e ‘ikai fa‘a mapule‘i ‘e Palōfesa Hau‘ofa hono anga fakaoli he meimei kotoa ‘ene ngaahi ngāue faka‘akatemika mo faka‘aati mo fakalitilali ka e tautefito ki he’ene ongo tohi he faiva fakaoli ko e Ngaahi Talanoa ‘o e Kau Tīkongo mo e Ngaahi Fekita mo Kitautolu. Na‘a ne fakakikihi he Ngaahi Talanoa ‘o e Kau Tīkongo hono ‘ākilotoa ‘e he Uēsite ‘a e tapa kotoa ‘o e nofo mo e mo‘ui ‘a e kakai ‘o e Moana, ‘o hangē ko ‘ene vaka mai he fakalakalaka faka‘ikonōmika [economic development], ‘a ia ‘oku ‘ikai ngata pē he‘ene tapalasia ‘a e ako, ‘ikonōmika, politiki, lotu mo e kotoa ‘o e fonua ‘i tu‘a ka e to e ta‘eufi ‘ene hū mai ki fale, ‘o kau foki mo loki he‘ene uesia.

Na‘e hoko atu ‘ene fakaanga‘i ‘a e sio fakaUēsite he Ngaahi Fekita mo Kitautolu ki he‘etau to e laulanu pē ki he ngaahi kupu/‘ōkani hotau sino, ‘o ta u lau ‘oku mā‘uhinga ange ‘a e taha ko ē he taha ko ē ka e hili ko ia ‘o kapau he ‘ikai ē he ‘ikai ē. Na‘a ne fakatatau ‘eni ki he nofo he fonua, ‘a ia ka mali ha ‘ofefine ha kōvana mo ha foha ha tānakiveve, ‘e lele ‘a e fa‘ē ‘i hala he fakalotoloto ka e hili ko ia ko e nofo ‘i ‘ōfisi ‘a e kōvana ko e tufiveve ‘i hala ‘a e tānakiveve.  Na‘a ne taukave he‘ene maau mālie ko e “Toto he Tano‘a Kava” neongo ai hano inu ‘a e kava ‘e ha palōfesa mei he Uēsite ka he‘ikai ke ne ongo’i ‘a e toto ‘o Kava hono taonakofea he‘ene ongo mātu‘a ko ‘enau feilaulau, ‘o ne fakaanga‘i hono siofi’aki ‘a Tonga mei he Uēsite.

‘Oku fai ‘a e fakaanga tatau he ngaahi faingata‘a/polopalema hono fakahingoa hala ‘e he Uēsite ‘a e “Moana” ko e “Pasifiki” mo e “‘Ōsēnia” ka e tautefito ki he “Pasifiki,” ‘a ia ‘oku ‘uhinga ko e “nonga,” ‘o lotolotonga ko ia ‘oku ta u lau ‘a e “moana” ko e “moana vavale,” “moana loloto” mo e “moana ta‘e‘iloa,” ‘a ia ko e potu ‘oku fihitu‘u mo fepakitu‘u he faingata‘a. ‘Oku ‘ikai ko ia pē ka ko e “moana” ko e potu ‘o e mo‘ui mo e mate, ‘o ‘uhinga ko e potu ‘o e fakafelavai, pē fakahoko mo e fakamavahe. ‘Oku ‘ikai ke ta u fa‘a lau ‘a e ngaahi folau na‘e fakatou hao mo mole, ‘o tatau pē ‘i ono‘aho mo onopō, ‘a ia ‘oku ‘ikai ko e “moana” ko ha potu pē ‘o e “fakahoko, “ “hao” mo e “mo‘ui” ka ko e to e potu ‘o e “fakamavahe,” “mole” mo e “mate.”

Ta u toki hoko atu.

Leave a comment

Make sure you enter all the required information, indicated by an asterisk (*). HTML code is not allowed.

back to top