Notice
  • One of the files that is needed for the correct operation of the System - CW Gears plugin appears to be missing! Please install a fresh copy of the latest version to fix this issue.

Report comment

'Oku ou fakamalo lahi atu 'Ofa-ki-Tonga mo Tavakefai'ana he tanaki (moe kole) lelei mo malie kuo feia mo hono toe fao'i 'ae kaveinga 'oku fai hono filihi mo fokihi. 'Oku 'ikai nai 'Ofa-ki-Tonga koe ngaahi fakakaukau koia kuo fai hono fakafetongiaki koe konga pe ia 'oe feinga ke fuatautau (pe fakafaikehekehe mo fakatatau) 'ae felave'i / fepikitaki moe fepakipaki he va / vaha'a fakalukufua 'oe 'aati moe saienisi moe va / vaha'a fakatapau / fakapatonu 'oe fika fakaheliaki / faka'aati (fakapunake / fakafonua / fakasosiale) moe fika fakafika / fakasaienisi (fakanatula / fakaako / fakafilosofia)?

'Oku toe malie moe lave 'a Tavakefai'ana kihe lau 'ae kelesikolo sikola 'iloa koia ko John Burnet koe "Saienisi koe founga sio ia 'ae kau Kalisi ki mamani" (Science is the Greek way of seeing the world) na'a ne lave kiai he'ene komeni koe "'aati, fika moe sienisi koe ngaahi me'angaue / foungangaue pe na'e fa'u 'ehe tangata kene sio'aki ki mamani, natula pe 'iai," 'o hange koe me'angaue / foungangaue koe me'afaka'ata-mama'o (telescope) 'ae kau 'asitolonoma 'oku nau sio'aki kihe ngaahi fetu'u 'oe langi, 'aia koe TAUMU'A / KAVEINGA 'ae 'asitolonomi koe NGAAHI FETU'U kae 'IKAI koe ME'ANGAUE / FOUNGANGAUE koe ME'AFAKA'ATA-MAMA'O.

'Oku toe matu'aki ma'uhinga foki ke fakamahino 'oku 'ikai ta'ema'uhinga 'ae ME'ANGAUE / FOUNGANGAUE (tool, instrument, apparatus, means, method, and way) kae ma'uhinga taha pe 'ae TAUMU'A / KAVEINGA (aim and objective; subject matter of investigation) 'oku 'eke mo kumi KA 'oku na takitaha ma'ana pe 'ae ma'uhinga kehekehe, 'o hange pe koe fihitu'u moe fepakitu'u 'ae fakakaukau'i hono FA'U 'oe ME'ANGAUE / FOUNGANGAUE moe fihitu'u mo fepakitu'u hono fakakaukau'i hono MA'U 'oe TAUMU'A / KAVEINGA 'oku fai hono faka'eke'eke mo fekumi.

'Oku hange tofu pe ko hono fa'u mo ngaue'aki 'ae ME'ANGAUE / FOUNGANGAUE koe FAKA'APPE (hypothesis) he funga 'oe MATAMATA, NGALINGAI, HANGEHANGE, FUOFUA, OFIOFI moe MAHAMAHALO (probability) he faka'eke'ekke moe fekumi he 'AATI moe SAIENISI, 'o TAUMU'A / KAVEINGA 'ae faka'eke'eke moe fekumi he 'AATI (moe fika fakaheliaki / faka'aati [fakapunakke / fakafonua / fakasosiale]) ke ma'u 'ae TATAU, POTUPOTUTATAU moe FAKA'OFO'OFA / MALIE kae TAUMU'A / KAVEINGA 'ae faka'eke'eke moe fekumi he SAIENISI (moe fika fakafika / fakasaienisi [fakanatula / faaako / fakafilosofia]) ke ma'u 'ae TATAU, POTUPOTUTATAU moe MO'ONI.