Logo
Print this page

Ikuna Siasi Tokaikolo hopo mo e Feohi’anga Mo’ui Fo’ou ‘Ia Kalaisi Featured

Falelotu Siasi Tokaikolo 'Ia Kalaisi 'i Ha'ateiho Falelotu Siasi Tokaikolo 'Ia Kalaisi 'i Ha'ateiho

Nuku’alofa, 9 Novema 2016. Kuo tu’utu’uni ‘e he Tu’i Fakamaau Lahi Owen Paulsen ‘i ha’ane tu’utu’uni tohi peesi ‘e 56 ‘i he ‘aho ni ke fakafoki katoa ‘a e koloa ‘a e Siasi Tokaikolo ‘Ia Kalaisi ‘a ia ‘oku lolotonga puke mo tauhi ‘e he Feohi’anga Mo’ui Fo’ou ‘Ia Kalaisi.

Ko e hopo foki ‘eni ‘a e ongo tafa’aki ‘i he koloa ‘a e Siasi Tokaikolo ‘Ia Kalaisi ‘a ia na’e mavahe mo kinautolu na’e mavahe ‘o fokotu’u ‘a e Feohi’anga Mo’ui Fo’ou ‘Ia Kalaisi ‘o taki ai ‘a Sione Havili Maile. Ko e Talatalaaki ‘i he hopo ko’eni ko e Siasi Tokaikolo ‘Ia Kalaisi pea ko e kau Faka’iloa ko Sione Havili Malie, Sione Foliaki ‘Amanaki, Feohi’anga Mo’ui Fo’ou ‘Ia Kalaisi pea mo e Minisitā Fonua.

Na’e kamata foki ‘a e hopo ko’eni he mahina ko ‘Aokosi ‘o e ta’u ni 'o lele mai ai pe pea na’e toloi mai ‘a hono tala ‘o e tu’utu’uni ‘o toki fakahoko ‘i he aho ni. Ko e ‘isiū mahuinga foki ‘i he fakatonutonu ko’eni ko hono ‘eke ‘e he Siasi Tokaikolo ke fakafoki ange ‘a e koloa ‘a e Siasi ‘a ia ‘oku tu’u ‘i Ha’ateiho pea na’e tauhi mo ma’u ‘e he kau mavahe mei he Siasi Tokaikolo talu mei he mahina ko Siulai ta'u 2013.

Ko e koloa ko’eni ‘oku kau kiai ‘a e Falelotu, ‘Apiako, ‘Api Nofo’anga Faifekau pea mo e Holo. 'Oku taukave foki 'a e tafa'aki 'a e Taukapo koe koloa ko'eni na'e kole pe ia 'e Sione Maile ma'a Ha'ateiho pea na'e foaki 'a e kelekele kiate ia 'o kau ai mo hono fakahoko 'o e langa.

Na'e fakamahino 'i he tu'utu'uni 'a e Tu'i Fakamaau Lahi koe kelekele mo e koloa na'e fakahoko kotoa 'i he malumalu 'o e Siasi Tokaikolo 'Ia Kalaisi pea na'e langa faka-siasi foki.

Na’e fai foki ‘a e kole fakamolemole ‘a Sione Havili Maile mo e ni’ihi ‘o e Feohi’anga Mo’ui Fo’ou ‘Ia Kalaisi ‘i he konga ki mui ‘o e 2015 mo kole ke foaki ange ma’a kinautolu ‘a e koloa na’a nau mavahe moia.

Na’e ‘ikai tali ‘eni ‘e Dr. Liufau Vailea Saulala mo e Siasi Tokaikolo kae ‘oua kuo tu’utu’uni kiai ‘a e Konifelenisi ‘a e Siasi ‘o fakatatau mo 'ene Konisitūtone. Na’e ‘ikai tali ‘e he Konifelenisi ‘a e Siasi ‘a e kole he na’e tu’u fehu’ia ‘a e tu’unga ‘o Sione Havili Maile pea na’e ‘i ai ‘a e ni’ihi na’e ‘ikai loto ki he ha’u ‘a Sione Maile ‘o kole fakamolemole.

Ko e mavahe ko’eni 'i he 2013 na’e taki ai ‘a e Sekelitali malōlō ‘a e Siasi Tokaikolo Sione Havili Maile pea kau kiai mo hono kau muimui 'o kau kiai moe ni'ihi 'o e kau faifekau. Na’a nau fekau’i foki ke mavahe ‘a kinautolu na'a nau kei fiepiki ki he Siasi Tokaikolo mei he koloa mo e ‘api ko’eni ‘oku fai ai ‘a e fakatonutonu ‘i Ha’ateiho fakatatau ki he ngaahi fakamo'oni 'i he hopo ni.

Ko e me’a malie ‘i he hopo ni he ko e katoa ‘o e ngaahi taukapo na’e ‘omai mei he tafa’aki ‘a e Faka’iloa (Feohi’anga Mo’ui Fo’ou ‘Ia Kalaisi) na’e fakahā ‘e he Tu’i Fakamaau Lahi ‘oku ‘ikai kene tali ha taukapo ‘e taha ‘a ia ‘oku hā he palakalafi 111 peesi 55 ‘o e tu’utu’uni ‘a ia ‘oku fakalea ‘o pehe ‘i he lea faka-Pilitānia –

“I have rejected all the defences and will return the Ha’ateiho poperty to Tokaikolo”

‘I he palakalafi 31 ‘o e tu’utu’uni ‘a e Tu’i Fakamaau Lahi ai pe ‘a ia ‘oku hā he peesi 35 ‘oku 'asi ai ‘a e fakamatala ko’eni -

“Liufau Saulala’s evidence was that it was not his intention to gift the Ha’ateiho poperty to Sione Havili Maile or anyone else. I accept his evidence…
I found Liufau Saulala to be a credible witness. His evidence is consistence with the words that he used and entirely plausible in the circumstances under which they were spoken. He was unshaken in his evidence under cross-examination”

‘Oku fakavikiviki'i heni ‘e he Tu’i Fakamaau Lahi ‘a e fakamatala ‘a Dr. Liufau Vailea Saulala ‘o pehe koe fakamatala mo’oni mo hokohoko lelei pea ‘ikai ue’ia ‘i he taimi na’e fehu’i fakafihi ai ia ‘e he tafa’aki ‘a e Taukapo.

‘I he fakaikiiki leva ‘a e tu’utu’uni ‘a e Tu’i Fakamaau Lahi na’e anga pehe ni leva –

(a). ‘Oku talaki mo fakapapau'i ko e Siasi Tokaikolo ‘oku ‘anautolu 'a e totonu fakalao ki he koloa 'oku fai ai 'a e fakatonutonu ‘i Ha’ateiho pea ke fakafoki leva ki he Siasi Tokaikolo ‘a e koloa.

(e). Ke mavahe leva ‘a e kau memipa ‘o e Feohi’anga Mo’ui Fo’ou ‘Ia Kalaisi mei he koloa ‘a e Siasi Tokaikolo ‘i Ha’ateiho ‘i loto ‘i he ‘aho ‘e 30 ‘o kamata lau mei he ‘aho ni 9 Novema, 2016.

(f). Ke lēsisita leva ‘e he Minisitā Fonua ‘a e lisi ‘o e koloa ‘i Ha’ateiho ‘i he malumalu ‘o e Siasi Tokaikolo ‘Ia Kalaisi hange koia na'e fakamo’oni kiai ‘a Sione Havili Maile mo e Minisitā pea paasi ‘e he Tu’utu’uni Kapineti Fika 928.

(h). Ko e fakamole ‘a e Siasi Tokaikolo ’e fua kotoa ia ‘e he kau Faka’iloa ‘o e Feohi’anga Mo’ui Fo’ou ‘Ia Kalaisi

Na’e fakafofonga’i ‘a e Talatalaaki (Siasi Tokaikolo 'Ia Kalaisi) ‘e William Clive Edwards Sr. pea ko Laki Niu ma’ae tafa’aki ‘a e Taukapo (Feohi'anga Mo'ui Fo'ou 'Ia Kalaisi).

Nepituno Media Online © 2015. All rights reserved.