“ Fakamalo lahi atu ki a POTO-A mo 'Aisea Matiu he fakamaama mo'oni na'a na fai ki he 'atamai fifili ko e fu'u vanu ko ia 'oku tu'utu'ulaki ke topatuu mo topa'ulu ki ai 'a e fonua mo e kakai ko e mafaifai mo hokohoko 'o e fokotu'utu'u mo e fakahoko ngaue fonu fepakipaki mo polopalema 'a e Pule'anga lolotonga 'oku lau tokua ko e Pule'anga Temokalati.
Ko e Pule'anga Temokalati tatau pe 'eni na'a nau Pule'anga kimu'a 'a ia na'e hoko ai hono fuofua veteki faka'aufuli 'e he Tu'i 'o tefito hono mafai fakakonisitutone mo fakalao 'a e Fale Alea he tu'u 'a e hisitolia 'o Tonga ko 'ene 'ofa hono kakai ko e 'uhinga tefito pe ko 'enau pule kovi mo e taki kovi 'o makatu'unga ta'efakakonisitutone mo ta'efakalao.
'Oku fakamamahi lahi 'a e fakapo'ulilolo 'oku to he fonua ko e hulufau mo e hulutu'a hono fakakuihi 'a e 'atamai mo fakakonahi 'a e loto 'o e kakai 'e he ngaahi lasu 'a 'Akilisi Pohiva mo e PTOA 'o lavekovia ai 'a e takanofo mo maama tokosi'i he ngaue pango 'a e takatu'u mo e fakapo'uli tokollahi.
'E lava ke lau ko e 'ikonomika kainikavea pe 'ikonomika kaimo'ui 'a Tonga he 'analaiso malie 'a 'Aisea Matiu ko 'ene tefito he ngaahi me'a lalahi 'e tolu 'a ia ko e [1] ko e pa'anga tokoni mei he ngaahi fonua muli (foreign id), [2] ko e pa'anga 'ofa 'a e kakai Tonga 'i muli (remittances) mo e [3] ko e pa'anga tanaki tukuhau mamafa kehekehe (heavy forms of taxation) 'a ia 'oku kau ai 'a e tukuhau kai (consumption tax).
'Oku taku tokua 'e he Palemia 'Akilisi Pohiva 'oku tupulaki 'a e 'ikonomika 'o e fonua ka 'oku 'uhinga pe ia ki he ngaahi me'a ko 'eni 'e [1], [2] mo e [3] 'i 'olunga 'oku kainikavea pe kaimo'ui ai 'a e 'ikonomika 'o Tonga. Ko e hu'anga pa'anga hono [3] ko e tanaki 'a e lahi taha mei he ngaahi pisinisi lahi 'i Tonga 'a ia 'oku tefito kotoa he 'ikonomika faka'aonga koloa (consumer & service industries) ka e 'ikai ko e 'ikonomika fakafa'u koloa pe fakangaohi koloa (producer and creative industries) he komeni malie 'a 'Aisea Matiu.
'Ofa ke mahino ki he Palemia mo e Pule'anga Temokalati 'oku mafaifai hono lau ko e 'ikonomika mo'oni 'a ha fonuua ko e tanaki fakataha ia 'ene koloa fakanatula mo faka'atamai mo fakasosiale 'oku malava ke fa'u pe ngaohi mei ai 'a e ngaahi koloa fo'ou mo makehe he funga 'o e 'ilo mo e poto fo'ou mei he ako faka'uhinga he to e komeni malie 'a 'Asiea Matiu.
'Oku tefito heni 'a e tupu pe holo faka'ikonomika mo'oni 'a ha fonua 'o toki tanaki mai ki ai mo e ngaahi me'a fikaua 'e [1], [2] mo e [3] 'i 'olunga 'o fai'aki 'a e fefakatau'aki 'a e fonua he vaha'a 'o e koloa huatu mo e koloa humai 'o toki fakafenapasi ai 'a e polopalema 'o e fe'amokaki faka'ikonomika mo e ha fua.
'Oku 'ange'ange 'a e kainikavea pe kaimo'ui ('o 'uhinga ko e mo'ui 'a ha me'amo'ui 'e taha ha me'amo'ui 'e taha 'o hange ko e 'akau mo e monumanu) 'o e 'ikonomika 'a e fonua he politika, ako, mo'ui mo e nofo mo e kotoa 'o e ngaahi me'a 'a e kainikavea pe kaimo'ui 'a Tonga he ngaahi fonua muli 'o hange ko e [1], [2] mo e [3] 'o tupu ai 'enau mo'ui fakafalala mo fakapikopiko 'oku tumutumu he mo'ui popula mo e mo'ui fakaongoongo. ”